نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حضرت معصومه(س)، قم، ایران
2 استادیار، گروه مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت، دانشگاه پیام نور ، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Based on the life design paradigm, career construction adaptation model, and recent directions from the perspective of career guidance, the present study was conducted with the aim of predicting the sustainable career development among students.The current study was a descriptive-survey which used regression analysis method. The statistical population included all bachelor and master degrees of female students at Hazrat-e Masoumeh University in 2021. From this community, 260 students volunteered to participate in research. Data were collected using demographic characteristics questionnaire, sustainable career development scale (Argyropoulou, 2021), life project reflexivity scale (Argyropoulou et al., 2020) & career adaptability scale (Savickas & Profeli, 2012). The data were analyzed and calculated using descriptive (mean and standard deviation) and inferential statistics (correlation coefficient and regression analysis) and SPSS software. The results showed that there is a positive and significant correlation between the sustainable career development and its dimensions, life project reflexivity and its dimensions, and the career adaptability (p<0/05). Also, life project reflexivity and career adaptability (as predictor variables) describe 0.659 and 0.342 of the variances of the sustainable career development (as the predictor variable) (p<0/05). With attention to the constant changing structure of career systems, it is important to achieve sustainable career development. According to the findings obtained in this study, life project reflexivity and the career adaptability predict sustainable career development. Therefore, based on life project reflexivity and the career adaptability, people can be guided to achieve the sustainable career development.
Introduction
Entering university is the beginning of a new stage in people's career. One of the most important tasks of career development in this period is the clarification of career goals, commitment to the chosen career, and getting ready to take a job position. Therefore, it is important to understand students' abilities to face challenges (Koen & et al., 2012). Career adaptability is one of the competencies that help people to effectively deal with these challenges (Savickas, 2013) and as a “psychological construct that includes the individual's resources to deal with current or anticipated tasks, transitions, and traumas may occur to an individual during a career” (Savickas and Porfeli, 2012, p. 662). This psychological structure has four dimensions of concern (having a positive and forward-looking view of the career), curiosity (searching for the necessary resources in line with the concern and establishing a balance between oneself and the environment in line with the concern), control (being responsible for building one's career) and confidence (a person's belief in his abilities to achieve career goals and manage them) (Ginvera et al., 2021). Due to the importance of the role of career adaptability during the life span, some studies have investigated the antecedents and consequences of career adaptability (Hamzeh et al., 2021; Bo et al., 2021; Meg Nano et al., 2021; Leung et al., 2021; Li et al., 2021).
Method
The current study was a descriptive-survey which used regression analysis method. The statistical population included all bachelor and master degrees of female students at Hazrat-e Masoumeh University in 2021. From this community, 260 students volunteered to participate in research. Data were collected using demographic characteristics questionnaire, sustainable career development scale (Argyropoulou, 2021), life project reflexivity scale (Argyropoulou et al., 2020) & career adaptability scale (Savickas & Profeli, 2012).
Demographic questionnaire, Sustainable Career Development Scale (SCDS( (Argyropoulou, 2021; Mouratoglou et al., 2022), Life Project Reflexivity Scale (LPRS( (Di Fabio et al., 2019) & Career Adaptability Scale (CAAS) (Savickas & Profeli, 2012) have been used to collect data.
Results
Based on the results obtained from Table 2, all the correlation coefficients calculated between sustainable career development and its dimensions, life project reflexivity and its dimensions, and career adaptability are significant. The obtained positive coefficients shows that there is a positive and significant relationship between sustainable career development, life project reflexivity and career adaptability (p<0.01). In Table 3, the F value obtained from the assessment of the regression model was 39.308, which is significant at the alpha level of less than 0.01. This, shows that the sustainable career development can well explain the life project reflexivity. In Table 4, F value obtained from assessment of the regression model was 52.460, which was significant at the alpha level of less than 0.01. This, shows that the career adaptability can well explain the changes related to the sustainable career development. The adjusted R square value was equal to 0.342, which shows that the career adaptability explains 0.342 of the sustainable career development.
Conclusion
Reflection causes the dimensions of career adaptability to be formed based on the meaning of life, which is a factor that improves the level of sustainable career development.
کلیدواژهها [English]
ورود به دوران جوانی که غالباً با واردشدن به مقطع دانشگاه همراه است، آغاز مرحلۀ جدیدی در مسیر شغلی افراد است. از مهمترین تکالیف رشد مسیر شغلی در این دوره متبلورسازی اهداف مسیر شغلی، تعهد به مسیر شغلی انتخابشده و کسب آمادگی برای ورود به یک پست سازمانی است؛ بنابراین، فهم تواناییهای دانشجویان برای مواجهه با این چالشها و مقابله با ناامنیهای دنیای مشاغل حائز اهمیت است (Koen et al., 2012). انطباقپذیری مسیر شغلی[1] یکی از شایستگیهایی است که به افراد برای مقابلۀ مؤثر با این چالشها کمک میکند (Savickas, 2013) و چنین تعریف شده است: «یک سازۀ روانشناختی که دربردارندۀ منابع فرد برای مقابله با وظایف، گذارها و تروماهای فعلی و یا پیشبینیشده که ممکن است برای فردی در طی مسیر شغلی رخ دهد» (Savickas & Porfeli, 2015: 662).
این سازۀ روانشناختی دارای چهار بعد دغدغه (داشتن نگاه مثبت و روبهآینده دربارۀ مسیر شغلی)، کنجکاوی (جستوجوی منابع لازم دربارۀ دغدغه و برقراری تناسب بین خود و محیط در راستای دغدغه)، کنترل (مسئولبودن درقبال ساختن مسیر شغلی خود) و اعتماد (باور فرد به تواناییهای خود برای رسیدن به اهداف مسیر شغلی و مدیریت آنها) است (Ginevra et al., 2021). باتوجهبه اهمیت نقش انطباقپذیری مسیر شغلی در طی گسترۀ زندگی تاکنون برخی از مطالعات مختلفی به بررسی پیشایندها و پیامدهای انطباقپذیری مسیر شغلی پرداختهاند (Boo et al., 2021 Hamzah et al., 2021; Leung et al., 2021; Lee et al., 2021; Magnano et al., 2021;).
نتایج مطالعات گویای آن است که انطباقپذیری مسیر شغلی دارای پیامدهای مثبتی نظیر داشتن رضایت از مسیر شغلی و پست سازمانی، رضایت از هویت مسیر شغلی، استرسهای شغلی کمتر و افزایش استخدامپذیری است (Rudolph et al., 2017)؛ بنابراین، باتوجهبه نتایج مطالعات مختلفی که درخصوص انطباقپذیری مسیر شغلی انجام شده است (Creed et al., 2009; de Guzman et al., 2013; Guan et al., 2013; Johnston et al., 2018; Zacher et al., 2015;)، میتوان نتیجه گرفت که انطباقپذیری مسیر شغلی در مواجهه با بحرانها، رویدادها و تغییرات، یک شایستگی مهم در مسیر شغلی است که زمینهساز کسب مهارتهای جدید، درگیرشدن در مسیر شغلی و نهایتاً ساختن و رشد مسیر شغلی پایدار[2] میشود (Buyken et al., 2015). رشد مسیر شغلی پایدار، باتوجهبه ساختار دائماً درحالتغییر دنیای امروز، مفهومی است که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است (برای مثال، Asuquo & Inaja, 2013 Loyarte-López et al., 2020; Suhairom et al., 2019;) و دارای سه بعد مدیریت مسیر شغلی/زندگی، پروژههای آیندۀ مسیر شغلی/زندگی و آگاهی از هویت است (لویارتـلاپز و همکاران، 2020). امروزه مسیر شغلی پایدار برای موفقیت در مسیر شغلی بیشازپیش برای افراد حائز اهمیت شده است؛ زیرا بنا به تغییرات دنیای امروز تغییر، گذار، پیچیدگی، عدمقطعیت، انطباق، تأمل و تداومپذیری بهطور فزایندهای مهم شده و اصطلاحاتی نظیر قطعیت، امنیت، اطمینان و ثبات ضعیف شده است و در دنیای مشاغل کاربرد ندارد (Shen et al., 2021). در دنیای کنونی، مسیرهای شغلی که در آن فرد باید مسئولیت همۀ امور و جوانب را بر عهده گیرد، در بازار مشاغل اهمیت یافته است؛ مسیرهای شغلی که در آن کارمندان یا فرد شاغل طراح و مجری آن هستند. مطابق با این حوزه، مشاورۀ مسیر شغلی بهدنبال مدیریت مسیر شغلی در پرتو 1) رشد مسیر شغلی انعطافپذیر و خودجهتمند، 2)درگیرشدن در مدیریت مسیر شغلی خودجهتمند در سراسر گسترۀ زندگی، 3) خلق حس معنا و شناسایی نقش شغل برخلاف ساختار نامنظم شغل و 4) رشد مداوم و پایدار مسیر شغلی بهمنظور مشارکت در زندگی شخصی و حرفهای برای رسیدن به دنیایی بهتر است. بعد پروژۀ زندگی/مسیر شغلی آینده گویای آن است که با وجود مواجهبودن با این تغییرات، فرد باید پروژههای زندگی و مسیر شغلی خود را که از یکدیگر جداییناپذیرند، تعریف و دائماً بازبینی کند؛ پروژههایی که براساس اجزای هویت و خود[3] تعریف میشوند., 2019) Suhairom et al). مفهوم هویت و خود از متغیرهای برجسته در مشاورۀ مسیر شغلی پستمدرن است (Maree et al., 2022). مطابق با نظر گویچارد (2009) تأملپذیری ابزاری است که میتواند به افراد کمک کند تا به یکپارچهکردن هویت خود و خلق آن بهصورت معنادار بپردازند. هدف تأملپذیری تواناکردن فرد از درک خود از چشماندازهای مختلف، شناسایی اهداف و پروژههای آینده و خلق خود در آینده است (Guichard, 2009). تأملپذیری هستۀ مداخلات مشاوره برای زندگی و طراحی مسیر شغلی است که به افراد کمک میکند تا به بررسی و برقراری ارتباط بین رویداهای مهم گذشته و حال خود در زندگی بپردازند و بتوانند تشخیص دهند که درحالحاضر معنادارترین امر در زندگی نهایت چیست و براساس آن پلی با زندگی آیندۀ خود بسازند. برخی از نظریهپردازان (برای مثال، Bangali & Guichard, 2012 Guichard, 2013; Savickas, 2011, 2014;) بر اهمیت تأملپذیری تأکید کردهاند و از آن بهعنوان یک فراشایستگی مسیر شغلی یاد میکنند. ساویکاس معتقد است تأملپذیری جزء اصلی فرمول موفقیت شخصی است که در ساخت پروژههای حرفهای که بهلحاظ فردی برای شخص بسیار معنادار و بااَرزش است نقش مهمی ایفا میکند. تأملپذیری فرد را مجهز به مهارتهایی میکند که باعث اتخاذ تصمیمات مناسب در مسیر شغلی میکند. تصمیمات مستقلانه باید براساس جنبههای مستقل و بیهمتای خود باشد؛ بهجای آنچه که دیگران میخواهند و یا آنچه که مورد تشویق قرار میدهند. درحالیکه «دانستن چگونگی انجامدادن کارها» و «دانستن چگونهبودن» بهطور سنتی در رشد مسیر شغلی مورد تأکید است، در دنیای امروز مطابق با نظر ساویکاس (2013) بر «دانستن چگونهشدن» بهطور فزایندهای در طی گسترۀ مسیر شغلی و گذارهای زندگیـمسیر شغلی تأکید میشود (Di Fabio, 2014). تأملپذیری ابزاری اصلی برای قادرکردن افراد در بهدستآوردن وضوح و آگاهی از جنبهای مستقل خود و دانستن چگونهشدن است (Di Fabio et al., 2014). وضوح/پروژهمندی، رضایت و اعتبار/اصالت سه بعد تأملپذیری بر پروژۀ زندگی است. وضوح/پروژهمندی بهمعنای داشتن اهداف و پروژههایی روشن برای زندگی آینده است که بهطور دقیقی تعریف شده باشد. این وضوح نهتنها شامل اهداف و پروژههای فردی است، بلکه اهداف و پروژههای حرفهای هم بهطور دقیقی تعریف شدهاند. در پرتو این بعد، فرد میتواند عنوان فصل بعدی داستان زندگی شخصی و حرفهای خود را تعیین کند و آنچه را که دقیقاً میخواهد بشود، دقیق و توأم با جزئیات ترسیم کند. بعد رضایت معرف آن است که پروژههای حرفهای فرد ریشه در ارزشهای جامعهای دارد که فرد در آن زندگی میکند؛ بهجای تنها ارزشهای فردی. بعد اعتبار/اصالت بهمعنای آن است که پروژههای زندگی سرشار از معنا برای فرد است و ریشه در ارزشهایی دارد که برای فرد حائز اهمیت است (Savickas, 2016). از زمان مطرحشدن این مفهوم برخی از مطالعات به بررسی ماهیت تأملپذیری (Di Fabio et al., 2019) و رابطۀ آن با برخی از متغیرهای مربوط به مسیر شغلی مانند طرحریزی زندگی (Savickas, 2016)، طراحی مداخلات سازهگرایانۀ مسیر شغلی (Reid & West, 2016)، رشد مسیر شغلی پایدار (Argyropoulou et al., 2020)، ارتقای کیفیت مسیر شغلی (Maree, 2016)، ارتقای عملکرد تحصیلی و بهزیستی (Di Fabio et al., 2022) پرداختهاند.
لذا باتوجهبه این تغییرات (بعد مسیر شغلی و بعد ماهیت دائماً در حالت تغییر جوامع) تأکید در مشاورۀ مسیر شغلی در مطالعۀ رفتار فعالیت شغلی هدفمند از راهنمایی و مشاوره به رشد مسیر شغلی تغییر یافته است؛ بهگونهای که افراد را قادر به مدیریت مسیرهای شغلی و زندگیشان میکنند؛ بنابراین، چالش اصلی برای پژوهشگران فعالیت شغلی هدفمند و نظریهپردازان این حوزه، توجه بیشتر به جنبههای صراحت و استقلال خود برای مواجهه با تغییرات قابلملاحظه و فرصتهایی است که بحرانهای جهانی برای دنیای شغلی معاصر برای افراد به ارمغان میآورد (Sampaio, et al, 2021). درمجموع و باتوجهبه مطالب فوق میتوان نتیجه گرفت که امروزه افراد جوان با چالشهای زیادی در طراحی مسیر شغلی خود مواجهند و بهدلیل تهدیدات ناشی از عدمثبات اقتصادی، مسائل محیطی و یا کافینبودن اطلاعات شغلی، هدف مشاورۀ شغلی کمک به افراد در شناسایی قسمتی از دنیای مشاغل که با هویت حرفهای و مسیر شغلیشان مطابقت دارد، بهمنظور پیشرفت در زندگیهای شخصی و حرفهای و نهایتاً بهزیستی است؛ بنابراین، باتوجهبه اهمیت مفهوم رشد مسیر شغلی پایدار و هدایت افراد جهت رسیدن به این مهم از یک سو و باتوجهبه کمبود مطالعات انجامشده در داخل کشور درخصوص این موضوع ازسوی دیگر، این دو پژوهش بهدنبال دو هدف بودند: الف) پیشبینی تأملپذیری بر پروژۀ زندگی براساس رشد مسیر شغلی پایدار و انطباقپذیری در دانشجویان و در این مطالعه دو سؤال مطرح شد: الف) آیا رشد مسیر شغلی پایدار براساس تأملپذیری بر پروژههای زندگی قابلپیشبینی است؟ و ب) آیا رشد مسیر شغلی پایدار براساس انطباقپذیری مسیر شغلی قابلپیشبینی است؟
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع توصیفیـمقطعی و از نوع مطالعات همبستگی است. جامعۀ پژوهش شامل کلیۀ دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه حضرت معصومه قم(س) در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بودند که از این جامعه تعداد 260 نفر از دانشجویان داوطلب شرکت در پژوهش بودند. میانگین و انحراف معیار سن شرکتکنندگان در پژوهش 392/3±938/22 بود. تعداد 167 نفر (2/64درصد) در مقطع کارشناسی و تعداد 93 نفر (8/35درصد) در مقطع کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل بودند. تعداد 147نفر (5/56درصد) بدون شغل و 113 نفر (5/43درصد) شاغل بودند.
ابزارها
در این پژوهش برای گردآوری دادهها از پرسشنامه استفاده شد:
پرسشنامۀ ویژگیهای جمعیتشناختی
در این پژوهش برای سنجش ویژگیهای جمعیتشناختی از پرسشنامۀ پژوهشگرساخته استفاده شد که شامل سن، مقطع تحصیلی و وضعیت اشتغال بود.
مقیاس تأملپذیری بر پروژۀ زندگی (LPRS)
در این پژوهش برای سنجش میزان و سطح تأمل بر پروژۀ زندگی در خلال مسیر شغلی، زندگی و حوزۀ شخصی از مقیاس تأملپذیری بر پروژۀ زندگی[4] (Di Fabio et al., 2019) استفاده شد. این مقیاس شامل 15 سؤال است که براساس طیف لیکرت 5درجهای از 1= قویاً مخالفم تا 5= قویاً موافقم نمرهگذاری میشود. مقیاس دارای سه بعد است: 1. پروژهمندی/صراحت (برای مثال، پروژههای زندگی آیندهام بهطور واضح تعریف شده است)؛ 2. اعتبار (برای مثال، پروژههای زندگی آیندهام سرشار از معنا برای من است و3. رضایت (برای مثال، پروژههای زندگی آیندهام (بهجای ارزشهای شخصی) بیشتر ریشه در ارزشهای جامعهای دارد که در آن زندگی میکنم). ضریب آلفای کرونباخ برای سه بعد پروژهمندی/صراحت، اعتبار و رضایت بهترتیب برابر با 80/0، 83/0 و 80/0 و برای کل مقیاس 75/0 توسط سازندگان مقیاس محاسبه شده است. در ایران این پرسشنامه را ملکیها (1400) ترجمه و مشخصات روانسنجی آن را بررسی کرده است (زیر چاپ). در این مطالعه ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 92/0 و برای ابعاد پروژهمندی/صراحت، اعتبار و رضایت بهترتیب برابر با 91/0، 89/0 و 87/0 محاسبه شد.
مقیاس رشد مسیر شغلی پایدار (SCDS) در این مطالعه از مقیاس رشد مسیر شغلی پایدار[5] (Argyropoulou, 2021 Mouratoglou & Charokopaki, 2022;) استفاده شد. این مقیاس 25 سؤال دارد که در پژوهشی که بر روی 207 نفر از بزرگسالان انجام شد، دارای ویژگیهای روانسنجی مطلوبی است. این مقیاس سه بعد دارد که با استفاده از روش تحلیل عامل تأییدی و اکتشافی تأیید شده است. مدیریت مسیر شغلی (اولین بعد) شامل 12 سؤال است و معرف تواناییهای فرد در شناسایی و مدیریت مؤثر مسیر شغلی و زندگی فرد است (برای مثال، من از اهمیت مهارتهای مدیریت مسیر شغلی در تعامل با محیط آگاهم). پروژههای آیندۀ مسیر شغلی زندگی (دومین بعد) 5 سؤال دارد و اساساً به خودآگاهی فرد از احساسات، ارزشها، نیازها، نقاط قوت و ضعفها و همچنین، نقشها و اولویتهای فرد در زندگی برمیگردد (برای مثال، من تصویر واضحی از اهداف آیندهام دارم). آگاهی از هویت (سومین بعد) که بهواسطۀ 8 سؤال سنجش میشود، معرف تواناییهای فرد در شناسایی و میزان آگاهی از طرحهای مسیر شغلی/زندگی است (برای مثال، نقاط قوت و ضعفم را میشناسم). سؤالات براساس طیف لیکرت 5درجهای (1= قویاً مخالفم) تا (5= قویاً موافقم) نمرهگذاری میشود. ضریب آلفای کرونباخ توسط سازندگان مقیاس برای کل مقیاس 92درصد و برای سه خردهمقیاس بهترتیب برابر با 86/0، 82/0 و 81/0 محاسبه شده است. در ایران این پرسشنامه را ملکیها (1400) ترجمه و مشخصات روانسنجی آن را بررسی کرده است. پایایی مقیاس بهروش آلفای کرونباخ برای کل آزمون برابر با 89/0 گزارش شده است (زیر چاپ). در این مطالعه پایایی مقیاس بهروش آلفای کرونباخ برابر با 89/0 و برای خردهمقیاسهای مدیریت مسیر شغلی، پروژههای آیندۀ مسیر شغلی زندگی و آگاهی از هویت بهترتیب برابر با 87/0، 81/0 و 91/0 به دست آمد.
مقیاس انطباقپذیری مسیر شغلی (CAAS)
در این مطالعه از مقیاس انطباقپذیری مسیر شغلی (CAAS)[6] (Savickas & Profeli, 2012) برای سنجش میزان انطباقپذیری مسیر شغلی استفاده شد. این مقیاس که در سال 2012 با همکاری 13 کشور دنیا بهسرپرستی مارک.ال.ساویکاس ساخته شد و 24 سؤال دارد و چهار بعد انطباقپذیری مسیر شغلی را که عبارتاند از دغدغه، کنترل، کنجکاوی و اعتماد، اندازهگیری میکند (ساویکاس و پورفلی، 2012). هر زیرمقیاس 6 سؤال را به خود اختصاص داده است و پاسخدهندگان از مقیاس 5درجهای لیکرت، از 5، کاملاً موافقم تا 1، کاملاً مخالفم استفاده میکنند؛ بنابراین، حداقل نمره 21 و حداکثر نمره 121 است که نمرۀ پایینتر بیانگر میزان انطباقپذیری کمتر و نمرۀ بالاتر بیانگر میزان انطباقپذیری بالاتر در مسیر شغلی افراد است. پاسخگویی به این مقیاس، 11 تا 15 دقیقه زمان میبرد. ساویکاس و پورفلی (2012) متوسط ضریب آلفای کرنباخ در بین 13 کشور را برای مقیاس دغدغه 83/0، کنترل 74/0، کنجکاوی 79/0 و اعتماد 85/0 گزارش کردند. این ضریب برای کل مقیاس 92/0 بوده که در بین 13 کشور از 87/0 تا 96/0 متغیر بوده است. صالحی و همکاران (1393) همسانی درونی مقیاس انطباقپذیری مسیر شغلی را ازطریق آلفای کرونباخ 91/0 و ضریب بازآزمایی بهفاصلۀ چهار هفته 92/0 به دست آوردند. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه برابر با 89/0 و برای ابعاد دغدغه، کنجکاوی، کنترل و اعتماد بهترتیب برابر با 89/0، 79/0، 91/0 و 92/0 به دست آمد.
پرسشنامهها بهصورت دفترچه تکثیر و برای تکمیل در اختیار افراد قرار گرفت. قبل از توزیع پرسشنامهها، برای افراد توضیحات لازم درخصوص هدف پژوهش و محرمانهبودن اطلاعات حاصل از اجرای پرسشنامهها داده شد. همچنین، از افراد خواسته شد که از نوشتن نام و نام خانوادگی بر پرسشنامهها اجتناب کنند؛ اما برای آگاهی از نتیجۀ پرسشنامۀ تکمیلشدۀ خود نام رمزی را بر روی پرسشنامههای خود قید کنند. در این پژوهش، برای تحلیل دادهها از نرمافزار آماری اس.پی.اس.اس نسخۀ 25 و محاسبۀ شاخصهای آمار توصیفی (فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (ضریب همبستگی و تحلیل رگرسیون) تحلیل شد.
یافتهها
براساس نتایج بهدستآمده از جدول 1، تمامی ضرایب همبستگی محاسبهشده بین رشد مسیر شغلی پایدار و ابعاد آن، تأملپذیری بر پروژۀ زندگی و ابعاد آن و انطباقپذیری مسیر شغلی معنیدار است و مثبتبودن ضرایب بهدستآمده نشان میدهد که بین رشد مسیر شغلی پایدار، تأملپذیری بر پروژۀ زندگی و انطباقپذیری مسیر شغلی ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد (۰۱/0>p).
جدول 1: یافتههای توصیفی و ضرایب همبستگی بین ابعاد رشد مسیر شغلی پایدار، تأملپذیری بر پروژۀ زندگی و انطباقپذیری مسیر شغلی
متغیرها |
میانگین |
انحراف معیار |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
1-صراحت/پروژهمندی |
958/19 |
168/8± |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
2- رضایت |
075/20 |
923/7± |
**70/0 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
3-ا عتبار |
791/18 |
319/8± |
**592/0 |
**741/0 |
1 |
|
|
|
|
|
|
4- رشد مسیر شغلی پایدار |
783/58 |
441/21± |
**862/0 |
**91/0 |
**881/0 |
1 |
|
|
|
|
|
5- مدیریت مسیر شغلی/زندگی |
33/58 |
126/6± |
**227/0 |
**245/0 |
*153/0 |
**236/0 |
1 |
|
|
|
|
6- پروژههایآیندۀ مسیر شغلی/ زندگی |
641/20 |
278/6± |
*298/0 |
**295/0 |
*218/0 |
**306/0 |
*148/0 |
1 |
|
|
|
7- آگاهی از هویت |
050/36 |
201/8± |
**253/0 |
**290/0 |
**204/0 |
**283/0 |
*125/0 |
**531/0 |
1 |
|
|
8- تأملپذیری بر پروژۀ زندگی |
941/113 |
994/15± |
**313/0 |
**381/0 |
*280/0 |
**268/0 |
*410/0 |
**674/0 |
**679/0 |
1 |
|
9- انطباقپذیریمسیر شغلی |
275/111 |
111/10± |
*390/0 |
*88/0 |
*76/0 |
*28/0 |
**134/0 |
*68/0 |
**140/0 |
*431/0 |
1 |
* معنیداری در سطح 05/0 **معنیداری در سطح 01/0
بهمنظور پیشبینی میزان تأملپذیری بر پروژۀ زندگی و انطباقپذیری مسیر شغلی برمبنای رشد مسیر شغلی پایدار، از آزمون رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد. برای بررسی استقلال باقیماندهها از آمارۀ دوربینـواتسون استفاده شد. باتوجهبه اینکه مقدار آن (412/۲) در فاصلۀ 5/1 تا 5/2 قرار دارد، میتوان گفت پیشفرض استقلال باقیماندهها رعایت شد. برای بررسی وجود همبستگی خطی چندگانه بین متغیرهای پیشبین از شاخصهای تحمل و عامل تورم واریانس (VIF) استفاده شد که باتوجهبه نتایج بهدستآمدۀ انحرافی از مفروضۀ خطی چندگانه مشاهده نشد.
جدول 2: تحلیل رگرسیون چندگانه برای پیشبینی رشد مسیر شغلی پایدار برمبنای تأملپذیری بر پروژۀ زندگی
|
در جدول 2 مقدار F بهدستآمده برای بررسی مدل رگرسیونی برابر با ۳۰۸/۳۹ بود که در سطح آلفای کوچکتر از 01/0 معنیدار است و نشان میدهد رشد مسیر شغلی پایدار میتواند تأملپذیری بر پروژۀ زندگی را بهخوبی تبیین کند و نشاندهندۀ مناسببودن مدل رگرسیونی ارائهشده است. مقدار مجذور R تعدیلشده برابر با ۶۵۹/0 به دست آمد که نشان میدهد تأملپذیری بر پروژۀ زندگی 659/0درصد از واریانس رشد مسیر شغلی پایدار را تبیین میکند. مقدار ضریب رگرسیونی استانداردشده (Beta) برای مدیریت مسیر شغلی/زندگی (۰۵/0p<، 301/0=β)، پروژههای آیندۀ مسیر شغلی/زندگی (۰۱/0p<، 837/0=β)، آگاهی از هویت (۰۵/0p<، 367/0=β) بهعنوان ابعاد تأملپذیری بر پروژۀ زندگی و تأملپذیری بر پروژۀ زندگی (نمرۀ کل) (۰۵/0p<، 445/0=β) است؛ بنابراین، میتوان نتیجه گرفت که تأملپذیری بر پروژۀ زندگی بهشکل مثبت و معناداری رشد مسیر شغلی پایدار را پیشبینی میکند.
جدول 3: تحلیل رگرسیون چندگانه برای پیشبینی رشد مسیر شغلی پایدار برمبنای انطباقپذیری مسیر شغلی
مدل |
B |
SE |
Beta |
t |
مقدار احتمال |
R |
مجذور R تعدیلشده |
F |
مقدار احتمال |
ثابت |
۹۴۰/۱۱۰ |
۸۴۸/۶ |
|
۲۰۱/۱۶ |
۰۰۱/۰ |
۵۹۰/۰ |
۳۴۲/۰ |
۴۶۰/۵۲ |
۰۱/۰ |
انطباقپذیری مسیر شغلی |
596/0 |
125/0 |
335/0 |
776/4 |
001/0 |
|
|
|
|
در جدول ۴ مقدار F بهدستآمده برای بررسی مدل رگرسیونی برابر با ۴۶۰/۵۲ بود که در سطح آلفای کوچکتر از 01/0 معنیدار بود که نشان میدهد انطباقپذیری مسیر شغلی میتواند تغییرات مربوط به رشد مسیر شغلی پایدار را بهخوبی تبیین کند و نشاندهندۀ مناسببودن مدل رگرسیونی ارائهشده است. مقدار مجذور R تعدیلشده برابر با 342/0 به دست آمد که نشان میدهد انطباقپذیری مسیر شغلی 342/0درصد از رشد مسیر شغلی پایدار را تبیین میکند. مقدار ضریب رگرسیونی استانداردشده (Beta) برای انطباقپذیری مسیر شغلی (01/0p<، 596/0=β) است؛ بنابراین، میتوان نتیجه گرفت که انطباقپذیری مسیر شغلی بهشکل مثبت و معناداری رشد مسیر شغلی پایدار را پیشبینی میکند.
بحث و نتیجهگیری
همانگونه که قبلاً مطرح شد، پژوهش حاضر با هدف پیشبینی رشد مسیر شغلی پایدار براساس تأمل بر پروژۀ زندگی و انطباقپذیری مسیر شغلی در دانشجویان انجام شد. یافتههای پژوهش گویای وجود همبستگی مثبت و معنادار بین ابعاد رشد مسیر شغلی پایدار، تأمل بر پروژۀ زندگی و انطباقپذیری مسیر شغلی در جامعۀ دانشجویان بود. این یافتۀ پژوهش با نتایج پژوهش آرگولوپولو همخوان است. مطابق با یافتۀ پژوهش وی، رشد مسیر شغلی پایدار تبیینکنندۀ فرایندی پویا، مداوم و تأملپذیر بین فرد، محیط و مسایل مسیر شغلیاش است (Argyropoulou, 2021). همچنین، وجود همبستگی بین مدیریت مسیر شغلی/زندگی (یکی از ابعاد رشد مسیر شغلی پایدار) و اعتبار (یکی از ابعاد تأمل بر پروژۀ زندگی) پیشنهاد میدهد که توانایی فرد در مدیریت مسیر شغلی/زندگی همراستا با ارزشهای اعتبار و معنا بهعنوان پایهای برای پروژههای آینده است Di Fabio) & et al., 2018). بهعلاوه، وجود همبستگی بین پروژههای مسیر شغلی/زندگی (یکی از ابعاد رشد مسیر شغلی پایدار) و صراحت/پروژهمندی (یکی دیگر از ابعاد تأمل بر پروژۀ زندگی) نشاندهندۀ خودآگاهی، آگاهی از نقشها و ترغیبکنندۀ اهداف آینده است (Argyropoulou & et al., 2020)؛ بنابراین، ارتقای تأملپذیری میتواند حمایتکنندۀ فرد در خلق مسیر شغلی معنادار و پایدار در زمان حال یا آینده باشد. با اذعان به هدف و معنای فرد و همچنین، ارزش شخصی و ارزش اصالت همراه با تعامل پویای فرد با محیط خودتنظیمی در فرد آغاز میشود.
در این پژوهش دو سؤال مطرح شد. سؤال اول: آیا رشد مسیر شغلی پایدار براساس تأملپذیری بر پروژههای زندگی قابلپیشبینی است؟ نتایج بهدستآمده گویای ارتباط مثبت و معنادار بین تأملپذیری بر پروژههای زندگی (و ابعاد آن) با رشد مسیر شغلی پایدار است. بهعبارت دیگر، تأملپذیری بر پروژههای زندگی (و ابعاد آن) پیشبینیکنندۀ رشد مسیر شغلی پایدار است. این یافتۀ پژوهش حاضر با نتایج پژوهش آرگولوپولو مبنی بر ارتقای سطح رشد مسیر شغلی پایدار برمبنای تأملپذیری و مداخلات سازهگرایۀ خلق آیندۀ هدفمند زندگی من همخوان است (Argyropoulou, 2021). در تبیین این یافتۀ پژوهش میتوان گفت باتوجهبه حوزۀ اخیر مطالعات روانشناسی رشد مسیر شغلی پایدار و چهارچوب هماهنگی و هماهنگسازی مسیر شغلی/زندگی هدف اصلی مداخلات مشاورۀ مسیر شغلی بهبود کیفیت زندگی و ارتقای شانس افراد برای لذتبردن از یک زندگی معنادار است. این دیدگاه منعکسکنندۀ چشمانداز پیشگیرانۀ اولیه در مسیر شغلی است که بر اهمیت خلق زندگی سالم چه در سطحی شخصی و چه در سطح حرفهای تأکید میکند؛ بنابراین، رسیدن به این هدف مستلزم خلق، هدایت و مدیریت مسیر شغلی پایدار در زمان حال و آینده است. یکی از شیوههای رسیدن به این مهم، ارتقای تأمل و تأملپذیری بر پروژههای زندگی است. اساس تدوین و طراحی مسیر شغلی پایدار بر دو مبنای آگاهی از هویت و معنای زندگی است. زمانی که پروژههای مسیر شغلی/زندگی برمبنای این اصول تدوین شوند، در مواجهه با چالشهای محیط، کمتر امکان درهمپیچیدهشدن و دگرگونی کلی قرار خواهند داشت. برایناساس، فرد بهمرور زمان از مسیر شغلی خود رضایت خواهد یافت؛ زیرا توانایی کنترل و شناسایی موانع پروژههای مسیر شغلی/زندگی خود را خواهد داشت و همچنین، بهمنظور تدوین پروژههای آیندۀ مسیر شغلی/زندگی بهدنبال یادگیری و (یا ارتقای یادگیری) خود درزمینۀ مدیریت مسیر شغلی/زندگی خواهد بود. چنین فردی قادر خواهد بود که چالشهای محیط را بهعنوان فرصت در نظر گیرد و به ارتقای تعادل بین انتظارات خود و نیازهای جامعه همسو با معنای زندگی فرد بپردازد. همچنین، تأملپذیری بر پروژههای زندگی فرد را قدرتمند میکند تا به ترسیم آیندۀ ممکن براساس ایفای نقشی فعال بهجای منفعل بپردازد که این امر راهنمای فرد در جهت طرحریزی آینده بهسمت هماهنگی و رشدی پایدار است.
باتوجهبه این یافتۀ پژوهش حاضر میتوان نتیجه گرفت که در دنیای دائماً درحالتغییر امروز، وظیفۀ مشاور کمک به مراجع بهمنظور رشد مسیر شغلی پایدار و مدیریت مسیر شغلی و زندگی بهشیوهای است که بهزیستی روانشناختی او تأمین شود.
دومین سؤال پژوهش حاضر این بود: آیا رشد مسیر شغلی پایدار براساس انطباقپذیری مسیر شغلی قابلپیشبینی است؟ یافتههای پژوهش گویای آن بود که براساس انطباقپذیری مسیر شغلی میتوان رشد مسیر شغلی پایدار را پیشبینی کرد. این یافتهی مطالعهی حاضربا نتایج مطالعات انجام شده مبنی بر ارتباط مثبت و معنادار بین انطباقپذیری مسیرشغلی و رشد مسیرشغلی پایدار همخوان است (et al., 2022 Di Maggio.، Buyken et al., 2015). در تبیین این یافتۀ پژوهش میتوان گفت که باتوجهبه چالشها و تغییرات دنیای امروز در ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی داشتن رشد مسیر شغلی پایدار حائز اهمیت است. رشدی که علاوه بر داشتن چشماندازی هدفمندانه، دربردارندۀ اعتبار و رضایت فرد باشد. انطباقپذیری با داشتن چهار استراتژی برای مقابله و حل مسائل یکی از راهبردهای دستیابی به رشد مسیر شغلی پایدار است. افرادی که دارای انطباقپذیری مسیر شغلیاند، ایدۀ روشن و واضحی دربارۀ ترجیحات و آرزوها و تمایلات خود در مسیر شغلی دارند و قادرند که این ایدههای خود را درقالب تدوین دغدغههای مسیر شغلی به منصۀ ظهور برسانند(Akkermans, 2018). مسلّماً در فرایند رشد مسیر شغلی پایدار فرد با چالشهای متعددی مواجه خواهد بود؛ بنابراین، انطباقپذیری بهعنوان یک مکانیسم خودتنظیمی اساس تأملپذیری است. داشتن دغدغه دربارۀ آیندۀ مسیر شغلی، نقطۀ آغاز تأملپذیری است. فرد با کسب اطلاعات لازم دربارۀ دغدغه و بررسی موانع رسیدن به دغدغه در مسیر شغلی پایدار قدم برمیدارد. تأملپذیری سبب میشود که ابعاد انطباقپذیری مسیر شغلی براساس معنای زندگی شکل گیرد که این عامل ارتقادهندۀ سطح پایداری مسیر شغلی است. ازسوی دیگر، لازمۀ رشد مسیر شغلی پایدار، داشتن رفتاری فعالانه است که انطباقپذیری در ماهیت، رفتاری هدفمند و قصدمند است و باعث میشود که فرد به طراحی مسیر شغلی خود در درازمدت بپردازد. این امر باعث میشود که مسیر شغلی طراحیشده (براساس انطباقپذیری مسیر شغلی) دارای اعتبار برای فرد باشد و فرد از مسیر شغلی خود رضایت داشته باشد. همچنین، افرادی که دارای انطباقپذیری مسیر شغلی هستند، در مواجهه با چالشها و موانع مسیر شغلی خود نگاهی سیستماتیک و هدفمند دارند که همین امر زمینهساز مدیریت مؤثر چالشها و موانع است؛ بنابراین، درمجموع میتوان نتیجه گرفت که انطباقپذیری مسیر شغلی زمینهساز رشد مسیر شغلی پایدار است. این پژوهش مانند سایر پژوهشها با محدودیتهایی همراه بود. این مطالعه بر روی نمونهای از دانشجویان دختر دانشگاه حضرت معصومه(س) در شهر قم انجام گرفت؛ بنابراین، در تعمیم نتایج بهدستآمده به جوامع دیگر باید احتیاط را رعایت کرد. پژوهش حاضر بهروش کمّی و با ابزار پژوهش پرسشنامه بود که پیشنهاد میشود در مطالعات آینده به بررسی سایر متغیرهای مطرح در حوزۀ رشد مسیر شغلی (نظیر سرمایههای روانشناختی مسیر شغلی) و رشد مسیر شغلی پایدار و با استفاده از روشهای کیفی پرداخته شود. همچنین، در پایان پیشنهاد میشود که به مطالعه و بررسی مداخلات لازم برای ارتقای سطح رشد مسیر شغلی پایدار در دانشجویان پرداخته شود.
تشکر و قدردانی
از مدیریت مرکز مشاورۀ دانشگاه و کلیۀ دانشجویانی که ما را در اجرای این پژوهش یاری کردند، تشکر و قدردانی میشود.
[1] . career adaptability
[2]. sustainable career development
[3]. identity & self
[4]. Life Project Reflexivity Scale (LPRS(
[5]. Sustainable Career Development Scale(SCDS(
[6]. Career Adapt-Abilities Scale (CAAS)