نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری روانشناسی سلامت، گروه روانشناسی سلامت، دانشکده پزشکی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
2 دانشیار روان شناسی سلامت، مرکز توسعه پژوهش های بالینی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
3 استادیار بیماریهای داخلی، مرکز توسعه پژوهش‌های بالینی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Migraine as one of the most common neurological disorders, significantly impacts the quality of life in affected individuals. This disorder is accompanied by severe and debilitating pain, which may stem from emotional and cognitive factors. This study aimed to investigate the effectiveness of Emotion-focused Therapy (EFT) on pain anxiety and resilience in patients with migraine. The research employed a quasi-experimental design with a pretest, posttest, and a control group. Thirty patients with migraine were selected via convenience sampling and were randomly assigned to experimental and control groups. The experimental group received eight 90-minute sessions of EFT. Data were collected using the Pain Anxiety Scale (McCracken & Dhingra, 2002) and the Resilience Scale (Connor & Davidson, 2003) and analyzed via mixed variance analysis in SPSS-26. Results indicated a significant decrease in the mean scores of pain anxiety and a significant increase in the mean scores of resilience in the post-test and follow-up assessments (p < 0.05). Given the effectiveness of Emotion-focused Therapy on pain anxiety and resilience in patients with migraine, it is recommended that this therapy be utilized as a complementary intervention in migraine management.
Introduction
Migraine, as one of the most common neurological disorders, affects approximately 14.4% of the global population and is associated with severe and debilitating headaches. This disorder, which is more prevalent in women, can be manifested in more severe forms such as chronic migraine or high-frequency migraine (di Cola et al., 2023). Research has shown that emotional and cognitive variables, particularly pain anxiety and resilience, play significant roles in the severity and disability caused by migraine (Crouch et al., 2024). Pain anxiety, as a future-oriented emotional state, involves negative cognitive and physiological responses that exacerbate pain intensity (Bishay et al., 2023). On the other hand, resilience, as the ability to adapt positively to stressful conditions, can reduce the severity of migraine attacks and improve patients' quality of life (Vos et al., 2015).
Emotion-focused therapy (EFT), as a psychotherapeutic approach based on deep emotional processing and restructuring attachment patterns, has demonstrated efficacy in reducing psychological issues such as anxiety, depression, and trauma (Elliott et al., 2013). Previous studies have confirmed the effectiveness of EFT and other psychological interventions, such as Cognitive Behavioral Therapy (CBT) and mindfulness, in alleviating symptoms associated with chronic headaches (Mousa Zadeh et al., 2023). However, no specific research has been found that examines the efficacy of EFT on pain anxiety and resilience in migraine patients.
Given the high prevalence of migraine and its impact on individuals' quality of life, this study was designed to investigate the efficacy of Emotion-focused Therapy on pain anxiety and resilience in patients with migraine. This research aims to address the existing gap in the literature by providing new empirical evidence and offering effective therapeutic strategies for managing symptoms of this disorder.
Method
This quasi-experimental study employed a pretest-posttest design with a three-month follow-up. The statistical population included migraine patients visiting specialized clinics in Isfahan from 2023 to 2024. Thirty patients were selected based on inclusion criteria and randomly assigned equally to experimental and control groups. The sample size was calculated using GPower software, considering a power of 80% and a significance level of 0.05. Based on the mean and standard deviation reported in Yazdanfar et al.'s study (2020) and accounting for approximately 10% sample attrition, the final sample size was estimated as 30 (15 in the control group and 15 in the experimental group).
Data collection tools included the Pain Anxiety Questionnaire (McCracken & Dhingra, 2002) and the Resilience Questionnaire (Connor & Davidson, 2003). The Cronbach's alpha coefficient for pain anxiety in the present study was 0.91, and for resilience, it was 0.835. The intervention group received eight 90-minute group sessions of EFT based on Greenberg et al.'s (2008) therapeutic package. To analyze the data, the normality of the distribution was assessed using the Shapiro-Wilk test. Mixed ANOVA was used to evaluate the efficacy of EFT on pain anxiety and resilience. Analyses were performed using SPSS version 26.
Findings
The results indicated that EFT had a significant effect on pain anxiety and resilience in migraine patients. Specifically, the mean pain anxiety and resilience in the intervention group decreased and increased, respectively, in the post-test and follow-up, whereas no significant changes were observed in the control group (Table 1).
The Shapiro-Wilk test confirmed the normal distribution of data in both groups across all assessment stages. Additionally, Levene's test indicated homogeneity of variances for the dependent variables between groups. Multivariate mixed ANOVA revealed significant differences in pain anxiety and resilience based on group, assessment time, and the interaction between group and assessment time (Table 2). These findings highlight the efficacy of EFT in reducing pain anxiety and enhancing resilience in migraine patients.
Table 1. Mean and Standard Deviation of Pretest, Posttest, and Follow-up for the Variables of Anxiety, Pain, and Resilience.
Variable
Group
Pretest
Posttest
Follow-up
M
SD
M
SD
M
SD
Pain Anxiety
Emotion-Focused Therapy
49.8
4.05
40
4.71
34.1
4.79
Control Group
50.3
4.32
49.8
4.24
49.6
4.15
Resilience
Emotion-Focused Therapy
63.6
6.77
69.7
4.99
69.2
5.03
Control Group
63.8
5.68
63.9
5.62
63.6
5.70
M: mean, SD: standard deviation
Table 2. Results of the Mixed Multivariate Analysis of Variance on Pain Anxiety and Resilience.
Source
Test
Value
F
Hypothesis df
Error df
Sig.
Eta Squared
Evaluation Time
Pillai’s Trace
0.993
283.2
14
29
0.001
0.993
Wilks’ Lambda
0.007
283.2
14
29
0.001
0.993
Hotelling’s Trace
136.7
283.2
14
29
0.001
0.993
Roy’s Largest Root
136.7
283.2
14
29
0.001
0.993
Group Evaluation Time
Pillai’s Trace
1.63
9.47
28
60
0.001
0.815
Wilks’ Lambda
0.005
28.6
28
58
0.001
0.993
Hotelling’s Trace
79.2
79.2
28
56
0.001
0.975
Roy’s Largest Root
77.4
166.02
14
30
0.001
0.987
Conclusion and Discussion
The results of this study demonstrated that Emotion-focused Therapy (EFT) is significantly effective in reducing pain anxiety and enhancing resilience in patients with migraines. These findings align with previous studies that have shown the efficacy of EFT in reducing pain intensity, increasing resilience in patients with chronic headaches (Fathi et al., 2020), and alleviating pain anxiety in patients with rheumatoid arthritis (Yazdanfar et al., 2020).
EFT, with its structured and phase-oriented approach, helps patients modify their emotional responses to pain by focusing on core emotional experiences and unmet attachment needs, enabling them to develop more adaptive coping strategies. This therapeutic process not only reduced pain-related anxiety but also assisted patients in moving beyond superficial emotions to access deeper emotional layers. By externalizing problems and addressing unmet emotions and needs during therapy sessions, patients were able to view their issues as separate from their identity and gain a better understanding of the emotional roots of their pain (Greenberg & Goldman, 2019). Furthermore, EFT fostered a safe and supportive therapeutic relationship, helping patients identify and regulate negative emotions and create positive changes in emotional patterns. This process enhanced patients' sense of security and control over their pain experience.
The therapy sessions also helped patients develop a more positive self-image, improving their self-confidence, emotional self-regulation, and flexibility. This process not only strengthened their ability to manage emotional distress but also enhanced their sense of self-worth and empowerment. By increasing awareness of both positive and negative emotions, EFT facilitated the timely acceptance and expression of emotions, playing a significant role in boosting resilience (Amjadiyan et al., 2023). Ultimately, such dual aspects of EFT simultaneously helped patients reduce pain anxiety, enhance resilience, and cope more effectively with migraine-related challenges.
Limitations of this study include the restricted sampling to Isfahan City, which limits the generalizability of the results. Additionally, confounding variables such as subcultures and socioeconomic conditions may have influenced the outcomes. It is recommended that EFT be integrated into conventional treatments as a multimedia educational program and adopted as part of public health education initiatives. Combining EFT with existing therapies could improve mental and physical health outcomes. Future research should investigate the long-term effects of EFT and its integration with other therapeutic methods.
کلیدواژه‌ها [English]
طبق طبقه‌بندی انجمن بین‌المللی سردرد (IHS)[1]، میگرن به عنوان یک اختلال سردرد اولیه طبقه‌بندی میشود و یکی از شایع‌ترین اختلالات عصبی مشاهدهشده در جمعیت عمومی است. تخمین زده میشود میگرن با توزیع غالب در بین زنان در مقایسه با مردان (9/18 درصد در مقابل 8/9 درصد)، 4/14 درصد از کل جمعیت جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اشکال شدید میگرن شامل دوره‌هایی با فراوانی زیاد (HFEM)[2] شامل ۸ تا ١٤ روز حملات میگرنی در هر ماه و میگرن مزمن با داشتن دست‌کم ۱۵ روز سردرد در ماه یا دست‌کم ۸ روز سردرد با ویژگی‌های میگرنی برای بیش از ۳ ماه (CM) تعریف می‌شوند (di Cola et al., 2023).
درد از ناتوان‌کننده‌ترین علامت‌ها در میان بیماران مبتلا به میگرن است. متون پژوهشی مختلف نشان داده‌اند متغیرهای هیجانی و شناختی نقشی مهم در تعیین شدت و ناتوانی مرتبط با درد بازی می‌کنند (Crouch et al., 2024). در تعامل عوامل شناختی، هیجانی و شدت درد با ناتوانی‌های مرتبط با درد، میتوان به نقش مهم اضطراب مرتبط با درد اشاره کرد (Gilanyi et al., 2023). اضطراب درد به عنوان حالت هیجانی فراگیر و آینده‌محور توصیف شده است که به دنبال محرک دردزا که لزوماً حضور ندارد، رخ می‌دهد (Matko et al., 2023). مک‌کراکن و دینگرا (McCracken & Dhingra, 2002) اضطراب درد را دارای سه بُعد شناختی، زیستی و حرکتی می‌دانند که با تفسیرهای ترسناک، اجتناب و فرار، پاسخ‌های فیزیولوژیک و تداخل شناختی مشخص می‌شوند. در این راستا، طی پژوهشی در بررسی رابطۀ بین اضطراب مرتبط با درد و ناتوانی‌های ناشی از درد در افراد مبتلابه میگرن همبستگی مثبت و معناداری نشان داده شد (Bishay et al., 2023).
از دیگر عواملی که در تعیین شدت سردرد و ناتوانی‌های مربوط به درد نقش بازی می‌کند تاب‌آوری است. انجمن روانشناسی آمریکا تاب‌آوری را به عنوان «یک فرآیند پویا که افراد با سازگاری رفتاری مثبت در مواقع رویارویی با سختی، تروما، فجایع، تهدیدات یا حتی منابع جالب توجه فشارهای روانی از خود نشان می‌دهند» تعریف کرده است. تاب‌آوری ساختاری دوبُعدی دارد که یکی مربوط به قرار گرفتن در معرض سختی و دیگری مربوط به سازگاری مثبت با نتایج آن سختی است (Vos et al., 2015). در واقع، تاب‌آوری به انطباقی موفق اطلاق میشود که در شرایط استرس‌آمیز خود را نشان می‌دهد. مطابق این تعریف، تاب‌آوری، کنش‌وری و پویایی سازنده‌ای است که لازمۀ آن تعادل پیچیده بین عوامل خطرساز و محافظت کننده است (Stonnington et al., 2016). فشارهای زندگی واردشده بر فرد، نحوۀ مقابلۀ فرد با آن فشار و میزان مقاومت و تحمل فشارها بر ایجاد و تشدید حملات میگرنی تأثیر زیادی دارند. افرادی که دارای تاب‌آوری زیادی هستند، از سلامت عمومی بیشتری برخوردار هستند و می‌توانند به این وسیله تعداد و شدت حملات میگرنی را کاهش دهند (Vos et al., 2015). در مواردی که بیمار بعد از درمانهای دارویی و غیردارویی همچنان میزانی از درد جسمی را داشته باشد، افراد با تاب‌آوری زیاد به رشد و بالندگی در زندگی با وجود درد ادامه می‌دهند و زندگی معناداری خواهند داشت؛ اما افرادی که تاب‌آوری ندارند اجازه خواهند داد تا درد و علائم آن تعریف‌کنندۀ زندگی فردی و اجتماعی آن‌ها باشد (Olsson et al., 2003).
درمان هیجان‌مدار (EFT)[3] یک روان‌درمانی انسانی ـ تجربی برخاسته از سنت‌های فردمحور گشتالت و درمان وجودی است (Elliott & Greenberg, 2007) و بر این اصل کلیدی استوار است که همه چیز جاری و در حرکت است (Tseng et al., 2024). این شیوۀ درمانی برای ایجاد احساس دلبستگی مجدد به طور ایمن و احساس تعلق و امنیت خاطر استفاده میشود. به طور کلی، گرینبرگ و جانسون سه هدف برای این نوع درمان قرار داده‌اند که عبارت‌اند از: 1. ایجاد ارتباط، پیوند و حمایت توسط درمانگر برای مراجع، 2. تغییر و تنظیم هیجانات و 3. بازسازی الگوهای تعاملی دلبستگی اصلی و سازمان نهادن مجدد تعاملاتی که در اثر آشفتگی‌های فردی، طرد و رهاشدگی‌های ادراکی و ارتباطی رشد پیدا کرده و تداوم یافته‌اند (Weisberg et al., 2021).
اثربخشی EFT بر چندین مشکل روانی از جمله افسردگی، مشکلات بین‌فردی، اضطراب و تروما نشان داده شده است (Elliott et al., 2013). در این راستا، فتحی و همکاران (1399) در «مقایسۀ اثربخشی درمان هیجان‌مدار و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کیفیت زندگی زنان مبتلا به سردرد مزمن»، نشان دادند این دو درمان با کاهش فاجعه‌آمیز بودن سردرد و در نتیجه کاهش اضطراب و ترس مرتبط با درد، در کاهش شدت سردرد و افزایش کیفیت زندگی زنان مبتلا به سردرد مزمن مؤثر هستند. امیدی و همکاران (1401) نیز طی پژوهشی بیان کردند آموزش تنظیم هیجان بر کاهش استرس و بهبود خودکارآمدی و کیفیت زندگی مؤثر است. یزدان‌فر و همکاران (1399) نیز اثربخشی درمان مبتنی بر مدل راهبردهای تنظیم هیجانی در کاهش اضطراب درد بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید را نشان دادند. همچنین، تأثیر مداخلات غیردارویی همچون درمان شناختی رفتاری (CBT)[4]، ذهن‌آگاهی، بیوفیدبک، تکنیک‌های آرام‌سازی و کنترل احساسات منفی بر سردرد میگرن در مطالعات متعدد نشان داده شده است (موسی‌زاده و همکاران، 1402؛Marelli et al., 2024 ؛Meise et al., 2022 )؛ اما پژوهشی که تأثیر EFT بر اضطراب درد و تاب‌آوری در بیماران مبتلا به میگرن را به طور خاص بررسی کرده باشد، یافت نشد.
با توجه به شیوع زیاد میگرن و تأثیر جالب توجه آن بر کیفیت زندگی افراد، شناسایی و به‌کارگیری روش‌های درمانی مؤثر برای مدیریت علائم این اختلال از اهمیت بسیاری برخوردار است. اضطراب درد و تاب‌آوری به عنوان دو عامل کلیدی در تعیین شدت درد و ناتوانی‌های مرتبط با میگرن شناخته شده‌اند؛ اما پژوهش‌های محدودی اثربخشی درمان EFT بر این متغیرها را بررسی کردهاند. این پژوهش با هدف پر کردن این خلأ پژوهشی و ارائۀ شواهد تجربی در رابطه با «اثربخشی درمان هیجان‌مدار بر اضطراب درد و تاب‌آوری در بیماران مبتلا به میگرن» طراحی شده است، تا با ارائۀ راهکارهای درمانی نوین، گامی مؤثر در جهت بهبود کیفیت زندگی این بیماران برداشته شود.
به این ترتیب، با توجه به مطالعات گذشته، ادبیات نظری و پیشینۀ پژوهش، میتوان فرضیه‌های زیر را مطرح کرد:
(الف) فرضیۀ اول: درمان گروهی هیجان‌مدار بر اضطراب درد بیماران مبتلابه میگرن اثربخشی معناداری دارد.
(ب) فرضیۀ دوم: درمان گروهی هیجان‌مدار بر تاب‌آوری بیماران مبتلا به میگرن اثربخشی معناداری دارد.
روش پژوهش
روش پژوهش، جامعۀ آماری و نمونه: پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیشآزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. یک گروه به عنوان گروه کنترل و یک گروه دیگر به عنوان گروه آزمایش انتخاب شدند. گروه آزمایش در معرض درمان هیجان‌مدار قرار گرفتند و گروه کنترل هیچ‌گونه درمانی را دریافت نکردند. بعد از اتمام جلسات آموزشی، پس‌آزمون و سه ماه بعد نیز پیگیری برای هر دو گروه اجرا شد.
در این مطالعه، برای تعیین حجم نمونه از نرم‌افزار GPower استفاده شد. با در نظر گرفتن توان آزمون[5] برابر80 درصد، سطح معناداری دوطرفه (α) برابر 05/0 و بر اساس میانگین و انحراف معیار گزارش‌شده در مطالعۀ یزدان‌فر و همکاران (1399) برای متغیر اضطراب درد (با میانگین 3/25 و انحراف معیار 8/4 در گروه کنترل و میانگین 1/20 و انحراف معیار 2/5 در گروه مداخله)، حجم نمونۀ اولیۀ محاسبه شد. همچنین، با توجه به مطالعه برچخ و همکاران (Barchakh et al., 2021)، حجم نمونه با پیش‌فرض 20 درصد افزایش در تاب‌آوری و کاهش اضطراب درد محاسبه شد. با در نظر گرفتن حدود 10 درصد ریزش نمونه، حجم نمونۀ نهایی برای این مطالعه 30 نفر (15 نفر در گروه کنترل و 15 نفر در گروه آزمایش) برآورد شد. نمونه‌گیری پس از کسب مجوز از کمیتۀ اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد فلاورجان (کداخلاق: IR.IAU.FALA.REC.1403.038) با هماهنگی و اخذ مجوز انجام شد. اعضای نمونۀ پژوهش به روش در دسترسانتخاب و به تصادف در یکی از گروه‌های آزمایش (15 نفر درمان و 15 نفر کنترل) جایگزین شدند؛ به این‌صورت که با هماهنگی با مراکز مربوط از میان بیماران دارای تشخیص میگرن با توجه به ملاکهای ورود و خروج مطالعه از نمونۀ اولیه انتخاب شدند و به پرسشنامه‌های پژوهش پاسخ دادند.
معیارهای ورود: دریافت تشخیص بیماری میگرن؛ داشتن دست‌کم تحصیلات دیپلم برای پاسخ‌گویی به پرسش‌ها؛ تمایل و رضایت آگاهانه برای شرکت در طرح پژوهشی؛ نداشتن اختلال جسمانی و روان‌شناختی (به گزارش فرد) که مانع شرکت در پژوهش شود؛ داشتن سن بین 20تا 40 سال؛ عدم دریافت داروهای تثبیت‌کنندۀ خلق در زمان تشخیص و در طول دورۀ پژوهش؛ نداشتن اختلال زمینه‌ای؛ دست‌کم شش ماه از تشخیص نهایی بیماری گذشته باشد؛ عدم وجود علائم شدید مربوط به بیماری میگرن به طوری که امکان حضور در جلسات وجود نداشته باشد؛ عدم ابتلا به یکی از بیماریهای شدید جسمانی و وجود معلولیت‌های جسمی؛ عدم سابقۀ تشخیص اختلال شدید روانی مانند افسردگی و اضطراب شدید و عدم دریافت مداخلۀ روان‌شناختی دیگر طی 6 ماه اخیر.
معیارهای خروج: عدم تمایل به همکاری؛ غیبت در بیش از دو جلسه؛ داشتن سابقۀ ابتلا به بیماری کمتر از 6 ماه و اختلال بارز که با مصاحبه با بیمار و بررسی پروندۀ پزشکی احراز شد.
ابزار سنجش
الف) پرسشنامۀ اضطراب درد
پرسشنامۀ نشانه‌های اضطراب درد توسط مک‌کراکن و دینگرا (McCracken & Dhingra, 2002) به منظور سنجش نشانه‌های اضطراب درد طراحی و تدوین شده است. در ایران نیز توسط پاک‌نژاد و همکاران (1393) اعتباریابی شده است و آلفای کرونباخ 90/0 گزارش شده است. این پرسشنامه دارای 20 پرسش و 4 مؤلفۀ شناختی، گریز ـ اجتناب، ترس و اضطراب فیزیولوژیکی است و بر اساس طیف چهارگزینه‌ای لیکرت با پرسش‌هایی مانند (زمانی که درد دارم، نمی توانم فکر کنم.) نشانه‌های اضطراب درد را می‌سنجد. دامنۀ نمرات این مقیاس بین 0 تا 100 متغیر بود و آزمودنی‌ها باید در دامنۀ صفر (هرگز) تا 5 (همیشه) به پرسش‌های این مقیاس پاسخ می‌دادند. ضریب آلفای کرونباخ در پژوهش کلیمن و همکاران (Kleiman et al., 2011) 95/0 به دست آمد. داوودی و همکاران (1391) بر روی یک گروه 50نفری بیماران مبتلا به دردهای روماتیسمی در ایران، پایایی این مقیاس را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای نمرۀ کل مقیاس اضطراب درد 88/0 و برای خرده‌مقیاس‌ها بین 64/0 تا 87/0 محاسبه کردند. آلفای کرونباخ گزارش‌شده در پژوهش حاضر 91/0 بود.
ب) پرسشنامۀ تاب‌آوری
پرسشنامۀ تاب‌آوری توسط کانر و دیویدسون (Connor & Davidson, 2003) ساخته‌شده است. این مقیاس دارای 25 گویه است که در یک مقیاس لیکرتی بین صفر (کاملاً نادرست) تا چهار (همیشه درست) نمره‌گذاری میشود. کانر و دیویدسون گزارش کردهاند این مقیاس از روایی محتوایی خوبی برخوردار است و ضریب شاخص روایی محتوایی آن 86/0 است و ضریب آلفای کرونباخ مقیاس تاب‌آوری را 89/0 گزارش کردهاند. این مقیاس در ایران توسط محمدی و همکاران (1384) هنجاریابی شده است. ایشان برای تعیین پایایی از روش آلفای کرونباخ بهره گرفته و ضریب پایایی 89/0 را گزارش کردهاند. ضریب پایایی آلفای کرونباخ گزارش‌شده در پژوهش حاضر 835/0 بود.
بستۀ آموزشی درمان هیجان‌مدار
درمان استفاده‌شده در این پژوهش بر اساس بستۀ درمانی درمان هیجان‌مدار گرینبرگ و همکاران (Greenberg et al., 2008) به نقل از فتحی و همکاران (1399) تدوین شده است. مداخله طی 8 جلسه به صورت گروهی و هفته‌ای 1 جلسه ارائه شد. خلاصۀ کارهایی که در 8 جلسه انجام شد به شرح زیر است:
جدول 1: بستۀ آموزشی درمان هیجان‌مدار (اقتباس از بستۀ درمانی درمان هیجان‌مدار گرینبرگ و همکاران (Greenberg et al., 2008))
Table 1: Emotion-Focused Therapy Educational Package (Adapted from the Emotion-Focused Therapy Package by Greenberg et al. (2008))
|
جلسات |
خلاصۀ مطالب و فعالیت‌ها |
|
جلسۀ اول |
آشنایی کلی با اعضای گروه؛ معرفی درمانگر، بررسی انگیزه و انتظار آنان از شرکت در گروه، ارائۀ تعریف مفاهیم درمان هیجان‌مدار، آشنایی اولیه با مشکلات اعضا |
|
جلسۀ دوم |
درمانگر اعضای گروه را تشویق می‌کند تا تروماهای خود را مانند ترس از طرد شدن یا ترس از گفتن عیب و نقصی که پویایی روابطشان را به عقب می‌راند، بیان کنند. |
|
جلسۀ سوم |
احساسات واکنشی ثانویه مانند خشم، ناکامی، تندی، احساسات مرتبط با سردرد منعکس و به آن‌ها ارزش داده میشود. |
|
جلسۀ چهارم |
اعضای گروه به کمک درمانگر مشکل را برونی‌سازی می‌کنند و به احساسات اولیه و نیازهای دلبستگی تحقق‌نیافته به صورت مشکل ارتباطی کلیدی نگاه می‌کنند. |
|
جلسۀ پنجم |
اعضای گروه به شناخت از جنبه‌های مختلف خود دست می‌یابند و در نهایت، احساس ارزشمندی خود را تجربه می‌کنند. |
|
جلسۀ ششم |
اعضای گروه یاد می‌گیرند به هیجان‌هایی که به‌تازگی آشکارشده‌اند اعتماد کنند و واکنش‌های جدید را نسبت به انگیزه‌هایشان تجربه کنند. |
|
جلسۀ هفتم |
هیجان‌های اولیه که در مراحل قبلی شناسایی‌شده بودند به صورت کامل‌تر پردازش می‌شوند. درمانگر قاعده‌ای را آغاز می‌کند که طبق آن، مراجع اشتیاق خود را به نوعی جدید از ارتباط به صورت تقریباً واضح بیان می‌کند. |
|
جلسۀ هشتم |
اعضای گروه به کمک هم راه‌حل‌هایی جدید را برای مشکلات خود خلق می‌کنند و حکایتی جدید از مشکلاتشان را بیان می‌کنند و تلاش می‌کنند آن را از نو طراحی کنند. همچنین، آن‌ها مسیری را که قبلاً حرکت می‌کردند و اینکه چگونه راه برگشتشان را یافتند را به یاد می‌آورند. |
روش اجرا و تحلیل دادهها: روش اجرای پژوهش به این صورت بود که ابتدا به چند کلینیک تخصصی و فوق‌تخصصی میگرن شهر اصفهان مراجعه شد. بعد از هماهنگی با مسئولان و ملاقات با بیماران و ارائۀ توضیح در رابطه با پژوهش، از بین بیمارانی که مایل به مشارکت در پژوهش حاضر بودند، با رعایت ملاکهای ورود، اعضای نمونۀ مدنظر انتخاب شدند و با روش تصادفی ساده در گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. پس از اجرای مرحلۀ پیشآزمون، طی جلسات معین برنامه‌های یادشده آموزش داده شدند. سپس یک هفته بعد از اتمام جلسات آموزشی مرحلۀ پس‌آزمون و 3 ماه بعد از پایان جلسات درمان، پیگیری مداخله انجام شد.
در این پژوهش، برای تجزیه‌وتحلیل دادهها، علاوه بر شاخصهای آماری آمار توصیفی، از شاخصهای آمار استنباطی نیز استفاده شد. با توجه به نوع طرح پژوهش، ابتدا برای تعیین برابری گروهها از نظر متغیرهای وابسته در پیشآزمون، آزمون‌های آماری شاپیرو ـ ویلک اجرا شدند تا تعیین شود تخصیص تصادفی توانسته است برابری گروهها را ایجاد کند یا نه. همچنین، برای تعیین اثربخشی درمان هیجان‌مدار از آزمون آماری تحلیل واریانس آمیخته استفاده شد. تحلیل‌ها با کمک نرم‌افزار SPSS نسخۀ 26 انجام شد.
یافته‌های پژوهش
میانگین و انحراف معیار متغیرهای اضطراب درد و تاب‌آوری در دو گروه درمان هیجان‌مدار و گروه کنترل در مراحل پیشآزمون، پس‌آزمون و پیگیری محاسبه شد. یافته‌های جدول (2) بیانگر آن است که میزان اضطراب درد و تاب‌آوری در هر دو گروه در مرحلۀ پیشآزمون نزدیک به هم است. در گروه درمان هیجان‌مدار، میانگین اضطراب درد از 8/49 در پیشآزمون به ۴۰ در پس‌آزمون و 1/34 در مرحلۀ پیگیری کاهش یافت؛ در حالی که در گروه کنترل، این متغیر تغییر محسوسی نداشت. برای متغیر تاب‌آوری، در گروه درمان هیجان‌مدار، میانگین از 6/63 در پیشآزمون به 7/69 در پس‌آزمون و 2/69 در پیگیری افزایش یافت؛ اما در گروه کنترل، این متغیر تقریباً ثابت باقی ماند.
جدول 2: میانگین و انحراف معیار پیشآزمون، پس‌آزمون و پیگیری متغیرهای اضطراب درد و تاب‌آوری
Table 2: Mean and standard deviation of pretest, posttest, and follow-up variables of pain anxiety and resilience
|
متغیر |
گروه |
پیشآزمون |
پس‌آزمون |
پیگیری |
||||
|
M |
SD |
M |
SD |
M |
SD |
|||
|
اضطراب درد |
درمان هیجان‌مدار |
8/49 |
05/4 |
40 |
71/4 |
1/34 |
79/4 |
|
|
گروه کنترل |
3/50 |
32/4 |
8/49 |
24/4 |
6/49 |
15/4 |
||
|
تاب‌آوری |
درمان هیجان‌مدار |
6/63 |
77/6 |
7/69 |
99/4 |
2/69 |
03/5 |
|
|
گروه کنترل |
8/63 |
68/5 |
9/63 |
62/5 |
6/63 |
70/5 |
||
M: mean, SD: standard deviation
جدول 3: نتایج آزمون شاپیرو - ویلک برای بررسی نرمال بودن توزیع اندازه‌های وابسته
Table 3: Results of the Shapiro-Wilk test to check the normality of the distribution of dependent measures
|
سطح معناداری |
شاپیروـ ویلک |
گروه |
زمان |
متغیرها |
|
087/0 |
897/0 |
درمان هیجان‌مدار |
قبل از مداخله |
اضطراب درد |
|
962/0 |
979/0 |
گروه کنترل |
||
|
27/0 |
93/0 |
درمان هیجان‌مدار |
بعد از مداخله |
|
|
844/0 |
912/0 |
گروه کنترل |
||
|
062/0 |
877/0 |
درمان هیجان‌مدار |
پیگیری |
|
|
428/0 |
943/0 |
گروه کنترل |
||
|
079/0 |
915/0 |
گروه کنترل |
قبل از مداخله |
تاب‌آوری |
|
058/0 |
926/0 |
درمان هیجان‌مدار |
||
|
453/0 |
963/0 |
گروه کنترل |
بعد از مداخله |
|
|
26/0 |
952/0 |
درمان هیجان‌مدار |
||
|
396/0 |
941/0 |
گروه کنترل |
پیگیری |
|
|
626/0 |
956/0 |
درمان هیجان‌مدار |
بررسی نرمالیتی دادهها (جدول 3) نشان‌دهندۀ عدم معناداری نتایج آزمون شاپیرو ـ ویلک بود (05/0<p)؛ در نتیجه، توزیع داده‌های متغیرهای اضطراب درد و تاب‌آوری در هر دو گروه و در تمام مراحل ارزیابی نرمال بوده است. برای مثال، در گروه درمان هیجان‌مدار، نمرات اضطراب درد در پیشآزمون (897/0=W ، 087/0=p) پس‌آزمون (93/0=W ، 27/0=p) و پیگیری(877/0=W ، 062/0=p) نرمال بودند. همین الگو برای تاب‌آوری و در گروه کنترل نیز مشاهده شد.
جدول 4: نتایج آزمون لوین برای همگنی واریانس‌های متغیرهای وابسته در گروه‌های آزمایش و کنترل
Table 4: Results of Levine's test for homogeneity of variances of dependent variables in experimental and control groups
|
متغیر وابسته |
زمان ارزیابی |
درجۀ آزادی 1 |
درجۀ آزادی 2 |
F |
Sig. |
|
اضطراب درد |
پیشآزمون |
2 |
42 |
5/0 |
610/0 |
|
پس‌آزمون |
2 |
42 |
01/1 |
373/0 |
|
|
پیگیری |
2 |
42 |
15/1 |
324/0 |
|
|
تاب‌آوری |
پیشآزمون |
2 |
42 |
44/1 |
248/0 |
|
پس‌آزمون |
2 |
42 |
47/1 |
240/0 |
|
|
پیگیری |
2 |
42 |
57/1 |
219/0 |
مفروضۀ بعدی برای انجام تحلیل واریانس آمیختۀ چندمتغیره همگنی واریانس‌های خطاست. در این پژوهش، برای بررسی این مفروضه از آزمون لوین استفاده شد که نتایج آن در جدول (4) ارائه شده است. نتایج این آزمون نشان داد مقدار F برای هیچ یک از متغیرهای وابسته معنادار نیست که حاکی از برقراری مفروضۀ همگنی واریانس‌های بین گروه‌هاست (05/0<p). برای متغیر اضطراب درد در پیشآزمون (5/0=F ، 610/0=p)، پس‌آزمون (01/0=F ، 373/0=p) و پیگیری (15/1=F ، 324/0=p) واریانس‌ها همگن بودند. همچنین، نتایج برای متغیر تاب‌آوری نیز تأیید شد؛ به این ترتیب، برای متغیر تاب‌آوری در مرحلۀ پیشآزمون واریانس‌ها همگن بودند (44/1=F ، 248/0=p) و همگنی واریانس‌ها در پس‌آزمون (47/1=F ، 240/0=p) و پیگیری (57/1=F ، 219/0=p) نیز حفظ شد.
جدول 5: نتایج آزمون ام باکس برای بررسی مفروضه برابری ماتریس‌های کوواریانس
Table 5: Results of the M-box test to test the assumption of equality of covariance matrices
|
ام باکس |
مقدار F |
درجۀ آزادی 1 |
درجۀ آزادی 2 |
Sig. |
|
9/211 |
04/3 |
45 |
5/2575 |
001/0 |
برای بررسی مفروضۀ برابری ماتریس‌های کوواریانس از آزمون ام باکس استفاده شد که نتایج آن در جدول (5) ارائه شده است. بر اساس نتایج گزارش‌شده در این جدول، با توجه به اینکه مقدار F مشاهدهشده در آزمون ام باکس معنادار است (05/0>p)، نتیجه گرفته میشود مفروضۀ برابری ماتریس‌های کوواریانس برقرار نیست؛ اما با توجه به برابری تعداد گروهها میتوان از این فرض چشمپوشی کرد.
جدول 6: نتایج آزمون موچلی برای بررسی کرویت دادهها
Table 6: Results of Mauchly's test for data sphericity
|
متغیر درون‌آزمودنی |
اندازۀ وابسته |
W موچلی |
مجذور کا |
df |
Sig. |
اپسیلون گرینهاوس ـ گیزر |
|
زمان ارزیابی |
اضطراب درد |
037/0 |
6/135 |
2 |
001/0 |
509/0 |
|
تاب‌آوری |
081/0 |
9/102 |
2 |
001/0 |
521/0 |
مفروضۀ کرویت دادهها با آزمون موچلی بررسی شد که نتایج آن در جدول (6) گزارش شده است. همان‌طور که در جدول (6) مشاهده میشود، مجذور کا برای هر دو متغیر وابستۀ اضطراب درد (037/0=W ، 001/0=p) و تاب‌آوری (081/0=W ، 001/0=p) معنادار است؛ بنابراین، مفروضۀ کرویت دادهها برای هر دو متغیر رد میشود؛ از این رو، در محاسبۀ تحلیل واریانس از مقادیر اصلاح‌شدۀ گرینهاوس ـ گیزر برای درجات آزادی استفاده شد.
برای آزمون فرضیه‌ها، تحلیل واریانس آمیختۀ چندمتغیره انجام شد. جدول (7) خلاصۀ نتایج تحلیل واریانس آمیختۀ چندمتغیره را نشان می‌دهد. همان‌طور که ملاحظه میشود، همۀ آزمون‌های اثر پیلایی، لامبدای ویلکز، اثر هتلینگ و بزرگ‌ترین ریشۀ روی معنادار هستند؛ در نتیجه، تفاوتی معنادار در اضطراب درد و تاب‌آوری برحسب گروه، زمان ارزیابی و تعامل گروه و زمان ارزیابی وجود دارد؛ به این ترتیب، فرضیۀ اصلی پژوهش تأیید میشود و نتیجه گرفته میشود که درمان هیجان‌مدار بر اضطراب درد و تاب‌آوری بیماران مبتلا به میگرن اثربخشی معناداری دارد (001/0=p). برای بررسی منبع دقیق تفاوتها و آزمون فرضیه‌های فرعی، تحلیل‌های تک‌متغیره نیز انجام شد که نتایج آن در جدول (8) نشان داده شده است.
جدول 7: نتایج تحلیل واریانس آمیختۀ چندمتغیره روی اضطراب درد و تاب‌آوری
Table 7: Results of multivariate mixed analysis of variance on pain anxiety and resilience
|
منبع |
آزمون |
اندازه |
F |
df فرضیه |
df خطا |
Sig. |
مجذور اتا |
|
زمان ارزیابی |
اثر پیلایی |
993/0 |
2/283 |
14 |
29 |
001/0 |
993/0 |
|
لامبدای ویلکز |
007/0 |
2/283 |
14 |
29 |
001/0 |
993/0 |
|
|
اثر هتلینگ |
7/136 |
2/283 |
14 |
29 |
001/0 |
993/0 |
|
|
بزرگ‌ترین ریشۀ روی |
7/136 |
2/283 |
14 |
29 |
001/0 |
993/0 |
|
|
زمان ارزیابی گروه |
اثر پیلایی |
63/1 |
47/9 |
28 |
60 |
001/0 |
815/0 |
|
لامبدای ویلکز |
005/0 |
6/28 |
28 |
58 |
001/0 |
993/0 |
|
|
اثر هتلینگ |
2/79 |
2/79 |
28 |
56 |
001/0 |
975/0 |
|
|
بزرگ‌ترین ریشۀ روی |
4/77 |
02/166 |
14 |
30 |
001/0 |
987/0 |
جدول 8: نتایج تحلیل واریانس آمیخته برای بررسی اثر گروه و زمان ارزیابی روی متغیرهای وابسته
Table 8: Results of mixed analysis of variance to examine the effect of group and assessment time on dependent variables
|
منبع |
متغیر وابسته |
مجموع مجذورات |
df |
میانگین مجذورات |
F |
Sig. |
اندازۀ اثر |
توان آماری |
||
|
درون‌آزمودنی |
زمان ارزیابی |
اضطراب درد |
5/2292 |
01/1 |
6/2250 |
02/113 |
001/0 |
729/0 |
00/1 |
|
|
تاب‌آوری |
4/688 |
04/1 |
4/660 |
3/54 |
001/0 |
564/0 |
00/1 |
|||
|
زمان ارزیابی گروه |
اضطراب درد |
8/1208 |
03/2 |
3/593 |
7/29 |
001/0 |
587/0 |
99/0 |
||
|
تاب‌آوری |
2/395 |
08/2 |
5/189 |
6/15 |
001/0 |
426/0 |
98/0 |
|||
|
خطا |
اضطراب درد |
9/851 |
7/42 |
9/19 |
|
|
|
|
||
|
تاب‌آوری |
6/531 |
7/43 |
1/12 |
|
|
|
|
|||
|
بین‌آزمودنی |
گروه |
اضطراب درد |
4/2754 |
2 |
2/1377 |
03/32 |
001/0 |
604/0 |
00/1 |
|
|
تاب‌آوری |
3/635 |
2 |
6/317 |
51/4 |
017/0 |
177/0 |
86/0 |
|||
|
خطا |
اضطراب درد |
8/1805 |
42 |
9/42 |
|
|
|
|
||
|
تاب‌آوری |
7/2957 |
42 |
4/70 |
|
|
|
|
|||
با توجه به نتایج تحلیل واریانس آمیخته در جدول (8)، اثر اصلی زمان ارزیابی بر هر دو متغیر وابستۀ اضطراب درد (02/113=F ، 001/0=p) و تاب‌آوری (3/54=W ، 001/0=p) معنادار است. همچنین، اثر تعاملی گروه و زمان ارزیابی بر هر دو متغیر وابستۀ اضطراب درد (7/29=F ، 001/0=p) و تاب‌آوری (6/15=W ، 001/0=p) معنادار است؛ به این معنا که نمرات اضطراب درد و تاب‌آوری کلیۀ آزمودنی‌ها، صرف‌نظر از اینکه در چه گروهی باشند، در پیشآزمون و پس‌آزمون و پیگیری به طرزی معنادار متفاوت است. این نتایج نشان می‌دهد مداخلۀ هیجان‌مدار به طرزی معنادار باعث کاهش اضطراب درد و افزایش تاب‌آوری در بیماران مبتلا به میگرن شده است.
بحث و نتیجه‌گیری
نتیجۀ حاصل از تجزیه‌وتحلیل دادهها نشان داد درمان گروهی هیجان‌مدار بر متغیرهای اضطراب درد و تاب‌آوری بیماران مبتلا به میگرن اثربخشی معناداری دارد. هم‌سو با نتایج این مطالعه، فتحی و همکاران (1399) نشان دادند درمان هیجان‌مدار با کاهش شدت درد به افزایش تاب‌آوری بیماران مبتلا به سردرد مزمن منجر میشود. یزدان‌فر و همکاران (1399) نیز اثربخشی درمان مبتنی بر مدل راهبردهای تنظیم هیجانی بر کاهش اضطراب درد بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید را نشان دادند. همچنین، نتایج مطالعۀ امیدی و همکاران (1401) مبنی بر اثربخشی آموزش تنظیم هیجان بر استرس درک‌شده و خودکارآمدی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو با مطالعۀ حاضر هم‌سو است.
رویکرد ساختارمند و فازمحور درمان هیجان‌مدار که عناصر گشتالت و درمانهای شخص‌محور را ادغام می‌کند، چارچوبی قوی برای تسهیل آگاهی عاطفی، تنظیم و تحول فراهم می‌کند. EFT با تمرکز بر تجربیات عاطفی اصلی و نیازهای دلبستگی برآورده‌نشده، به بیماران کمک می‌کند تا پاسخ‌های عاطفی خود به درد را تغییر و راهبردهای مقابله‌ای سازگارانه‌تری را توسعه دهند (Paivio et al., 2010). این فرآیند درمانی نه فقط اضطراب مرتبط با درد را کاهش می‌دهد، بلکه انعطاف‌پذیری را نیز افزایش می‌دهد و بیماران را قادر می‌سازد تا چالش‌های روانی و عاطفی مرتبط با میگرن را بهتر مدیریت کنند.
در مطالعۀ حاضر، درمان هیجان‌مدار اثربخشی جالب توجهی در بررسی عوامل عاطفی و شناختی مؤثر بر اضطراب درد و تاب‌آوری در بیماران مبتلا به میگرن نشان داد. جلسات درمانی ماهیت پیش‌روندۀ EFT را برجسته می‌کنند؛ جایی که بیماران از مراحل کاوش عاطفی، اعتبارسنجی و تحول هدایت می‌شوند. در جلسات اولیه، بیماران تشویق شدند تا احساسات واکنشی ثانویه مانند خشم یا ناامیدی، که معمولاً با تجربه‌های درد آن‌ها مرتبط است، را شناسایی و ابراز کنند. با پیشرفت درمان، توجهات به کشف احساسات اولیه و نیازهای دلبستگی برآورده‌نشده معطوف شد و توانایی درک عمیق‌تر از زمینه‌های عاطفی درد در شرکت‌کنندگان تقویت شد. در جلسات پایانی، بیماران به ابزارها و راهبردهای عاطفی جدید مجهز شدند که به آن‌ها امکان ایجاد روایت‌های جایگزین دربارۀ درد و ارائۀ پاسخ‌های سازگارانه‌تر به عوامل استرس‌زا را داد. این پیشرفت ساختاریافته با اصول EFT که بر اهمیت پردازش عاطفی و ایجاد تجربیات عاطفی اصلاحی تأکید می‌کند، هم‌سو است (Greenberg et al., 2008).
اضطراب درد در بیماران مبتلا به میگرن از تعامل بین درد فیزیکی و پاسخ‌های هیجانی ناشی میشود. میگرن معمولاً احساساتی مانند درماندگی، ترس و ناامیدی را تحریک می‌کند. این دسته از احساسات ادراک درد را تشدید می‌کنند و به راهبردهای مقابله‌ای ناسازگار مانند اجتناب یا فاجعه‌سازی منجر می‌شوند. این پاسخ‌های هیجانی یک چرخۀ معیوب ایجاد می‌کنند که هم درد و هم اضطراب را تشدید می‌کند (May & Schulte, 2016; Kim et al., 2021). یکی از مکانیسم‌های کلیدی که از طریق آن EFT اضطراب درد را کاهش می‌دهد، بررسی اختلالات عاطفی و اجتناب است (Greenberg & Goldman, 2019). جلسات درمان به بیماران کمک کرد تا تجربیات عاطفی خود را عادی کنند و بپذیرند و در نتیجه، رفتارهای ترس و اجتناب مرتبط با درد را کاهش داد. در این فرآیند، احساسات واکنشی ثانویه که معمولاً با سردردهای میگرنی همراه هستند، شناسایی شدند. این امر به بیماران کمک کرد تا از احساسات سطحی‌تر عبور کنند و به احساسات عمیق‌تر خود دست یابند. برونی‌سازی مشکلات و بررسی احساسات و نیازهای برآورده‌نشده در جلسات درمانی، به بیماران کمک کرد تا مشکلات خود را به عنوان بخشی جدا از هویت خود ببینند و درکی بهتر از ریشه‌های عاطفی درد خود پیدا کنند؛ بنابراین، EFT با تقویت آگاهی عاطفی و پذیرش، بیماران را قادر ساخت تا با اعتمادبه‌نفس بیشتر و تفکر فاجعه‌آمیز کمتر به موقعیت‌های مرتبط با درد نزدیک شوند. این تغییر در پردازش عاطفی برای کاهش اضطراب درد بسیار مهم است؛ زیرا چرخۀ ترس و اجتناب، که ناتوانی مرتبط با درد را تداوم می‌بخشد، را مختل می‌کند (Marren et al., 2022).
در طول جلسات درمان، بیماران آموختند توجه خود را به علائم درونی و بیرونی ناشی از هیجانات معطوف کنند، اطلاعات حاصل را به شیوه‌ای شناختی پردازش کنند و به‌جای سرکوب افکار مرتبط با درد میگرن، به آن‌ها اجازه دهند همان‌گونه که هستند باقی بمانند. در نهایت، با توسعۀ توجه پایدار و آگاهی غیرقضاوتی و غیرواکنشی، دامنه‌ای گسترده از عرصه‌های گوناگون از جمله تعادل هیجانی، تغییر در خودقضاوتی، بهبود خودآگاهی و تنظیم عاطفی تحت تأثیر قرار گرفت. بهبود در هر یک از این حوزه‌ها می‌تواند به طور بالقوه فشار روانی را کاهش دهد؛ بنابراین، فرد انجام واکنش‌های هیجانی قضاوتی و تحلیلی از روی عادت را نسبت به موضوع مورد توجه (درد) محدود و قطع می‌کند و همین موضوع به کاهش اضطراب درد در شرکت‌کنندگان منجر شد (Maroti et al., 2021).
در تبیینی دیگر از اثربخشی درمان هیجان‌مدار بر اضطراب درد، باید به این نکته اشاره کرد که EFT با ایجاد یک رابطۀ ایمن و حمایت‌گرانه، به بیماران کمک می‌کند تا هیجانات منفی را شناسایی و تنظیم کنند، هیجانات ناخودآگاه را پردازش کنند و تغییرات مثبت در الگوهای هیجانی ایجاد کنند. این فرآیند به بیماران کمک می‌کند تا احساس امنیت و کنترل بیشتری بر تجربۀ درد خود داشته باشند (Timulak & Keogh, 2020)؛ بنابراین، شکل‌گیری احساس امنیت در شرکت‌کنندگان طی جلسات درمان به کاهش ترس و اضطراب مرتبط با درد کمک کرد. از سوی دیگر، درمانگران در جلسات درمان، مراجعان را از طریق کاوش عاطفی راهنمایی کردند و به آن‌ها کمک کردند تا تجربۀ درد خود را دوباره چارچوب‌بندی کنند و پاسخ‌های عاطفی سالم‌تری ایجاد کنند. این موضوع نه فقط اضطراب درد را کاهش داد، بلکه می‌تواند کیفیت کلی زندگی را نیز افزایش دهد (Connolly-Zubot et al., 2020).
علاوه بر این، شرکت‌کنندگان در مطالعه به شناختی عمیق‌تر از جنبه‌های مختلف خود دست یافتند و احساس ارزشمندی خود را تجربه کردند. جلسات درمان به بیماران کمک کرد تا تصویری مثبت‌تر از خود داشته باشند و اعتمادبه‌نفس، خودتنظیمی عاطفی و انعطاف‌پذیری خود را افزایش دهند. تأکید جلسات درمان بر ایجاد یک محیط درمانی ایمن و حمایتی، به بیماران این امکان را داد تا بدون ترس از قضاوت، احساسات خود را کشف و پردازش کنند. این فرآیند نه فقط توانایی آن‌ها را برای مدیریت پریشانی عاطفی تقویت کرد، بلکه احساس ارزشمندی و توانمندی آنان را نیز بهبود بخشید. هنگامی که بیماران یاد می‌گیرند احساسات خود را شناسایی و بیان کنند، برای گذر از موقعیت‌های استرس‌زا و حفظ تعادل عاطفی مجهزتر می‌شوند. این تنظیم عاطفی بهبودیافته، سنگ بنای تاب‌آوری است که بیماران را قادر می‌سازد تا با چالش‌های زندگی با میگرن سازگار شوند و کیفیت زندگی بالاتری داشته باشند (Pradeep et al., 2020).
اثربخشی درمان هیجان‌مدار در افزایش تاب‌آوری را میتوان به تأکید آن بر تقویت دلبستگی سازگار و ایمن از طریق مراقبت، حمایت و توجه متقابل به نیازهای خود و دیگران نسبت داد. جلسات درمانی مهارت‌هایی را در افراد ایجاد کرد تا آگاهی عاطفی خود را افزایش دهند، احساسات منفی مانند خشم، سرزنش خود، استرس و افسردگی را کنترل کنند و در نتیجه، مکانیسم‌های مقابله با درد و تاب‌آوری خود را بهبود بخشند. از سوی دیگر، بهبود توانایی نمادسازی احساسات به کاهش واکنش‌های روانی غیرطبیعی کمک کرد و ظرفیت افراد را برای خودتنظیمی هیجانی و خودمراقبتی افزایش داد. در نهایت، افراد یاد گرفتند احساسات خود را بیان کنند و بهتر با موقعیت‌های استرس‌آمیز زندگی کنار بیایند. با افزایش آگاهی از احساسات مثبت و منفی، EFT پذیرش و بیان به‌موقع احساسات را تسهیل کرد که این موضوع نقشی به‌سزا در افزایش تاب‌آوری در افراد داشت (Amjadiyan et al., 2023).
یافته‌های این مطالعه با پژوهش‌های قبلی در رابطه با اثربخشی EFT در بررسی چالش‌های عاطفی و روانی در جمعیت‌های مختلف بالینی مطابقت دارد. برای مثال، مطالعات نشان داده‌اند که EFT در کاهش علائم افسردگی، اضطراب و تروما و همچنین، بهبود عملکرد بین‌فردی و تنظیم هیجانی مؤثر است (Elliott & Greenberg, 2007). کاربرد EFT برای بیماران میگرنی یک رویکرد جدید و امیدوارکننده است؛ زیرا عوامل احساسی و شناختی که در شدت و ناتوانی درد کمک می‌کنند را بررسی می‌کند. با هدف قرار دادن اضطراب و تاب‌آوری درد، EFT یک گزینۀ درمانی جامع و یکپارچه ارائه می‌دهد که مکمل مداخلات پزشکی سنتی برای میگرن است.
در نتیجه، نتایج این مطالعه بر پتانسیل درمان متمرکز بر هیجان به عنوان یک مداخلۀ مؤثر برای کاهش اضطراب درد و افزایش تاب‌آوری در بیماران مبتلا به میگرن تأکید می‌کند. رویکرد ساختاریافته و عاطفه‌محور EFT ابزارهایی را برای پردازش و تنظیم احساسات خود در اختیار بیماران قرار می‌دهد که به بهبود مدیریت درد و به‌زیستی کلی منجر میشود. پژوهش‌های آینده باید به بررسی اثرات طولانی‌مدت EFT بر پیامدهای میگرن و بررسی ادغام بالقوۀ آن با سایر روش‌های درمانی ادامه دهند.
از محدودیتهای این پژوهش کمبود مطالعات مشابه در این زمینه بود که امکان مقایسۀ نتایج این مطالعه را با سایر پژوهشها ممکن نساخت. همچنین، نمونۀ پژوهش حاضر از تمامی بیماران مبتلا به میگرن ساکن شهر اصفهان تشکیل شده است که امکان تعمیم نتایج را به سایر افراد و سایر مکان‌ها با محدودیت روبه‌رو می‌کند. ضمناً، باید توجه داشت متغیرهای مداخله‌گر همچون تأثیر خرده‌فرهنگ‌ها و شرایط اجتماعی و اقتصادی می‌توانند در نتایج پژوهش حاضر اثرگذار باشند. با توجه به اثربخشی درمان هیجان‌مدار، پیشنهاد میشود این درمان به صورت برنامۀ آموزشی و چندرسانهای برای بیماران مبتلا به میگرن در کنار درمانهای رایج ارائه شود. همچنین، درمان هیجان‌مدار به عنوان بخش اصلی برنامۀ آموزش عمومی پذیرفته و از افراد دارای صلاحیت حرفهای در مراکز مشاوره و درمانی برای اجرای برنامۀ یادشده بهره گرفته شود. برای پزشکان، ترکیب EFT در درمان بیماران میگرنی با مشکلات عاطفی می‌تواند مسیری امیدوارکننده برای بهبود نتایج سلامت روانی و جسمی ارائه کند.
[1] International Headache Society
[2] High-Frequency Episodic Migraine
[3] Emotion-focused therapy
[4] Cognitive Behavioral Therapy
[5] Power
)