نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد، روانشناسی بالینی، گروه روانشناسی، واحد نائین، دانشگاه آزاد اسلامی، نائین، ایران.
2 استادیار، گروه روانشناسی، واحد نائین، دانشگاه آزاد اسلامی، نائین، ایران.
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Suicide is one of the most important indicators of mental health in a society, and many economic, social, psychological and individual factors are involved in its occurrence. The aim of this research was investigation the effectiveness of schema therapy approach on conflict resolution management in women with suicidal thoughts referred to Khurshid Hospital in Isfahan. The research design was a semi-experimental pre-test post-test type with a control group. The statistical population included all of the women with suicidal thoughts in Isfahan city. Sampling was done by simple random method and 30 women with suicidal thoughts referred to Khurshid Hospital were selected, and randomly assigned to experimental and control groups. The measurement instrument included the Robbins’ Conflict Management Style Questionnaire. The experimental group received package of Young et al’ schema therapy training package in 8 sessions twice a week. The duration of the sessions was 90 minutes. The results of Covariance Analysis showed that schema therapy approach was effective on the conflict management of women with suicidal thoughts and this therapy approach was able to improve the dimensions of conflict resolution styles including control, circuit solution, and non-confrontation. Improve competition in women with suicidal thoughts in the post-test stage. The results indicate that schema therapy approach is effective in improving communication and correct management of conflict resolution in women with suicidal thoughts. As a result, it is possible to prevent this social harm to some extent by holding group therapy sessions for these women.
Introduction
Suicide is considered one of the most important indicators of mental health of a society, which is caused by several factors, such as age, gender, marital status, economic factors, family, substance abuse, conflict and divorce between parents, lack of social support, and physical unemployment and Psychological factors, especially depression, are involved in this issue (Kwan et al., 2021). Women constitute almost half of the people in a society, and statistics show that the rate of suicide attempts in women is three times that of men, but the rate of success in suicide is four times that of women (Kochanek & Smith, 2004). People with suicidal thoughts are those who intellectually or in the form of mental rumination are involved with the concepts of suicide, death, worthlessness of life and self, but have not acted on it (Khosravi, 2011). Psychologists believe that suicide is related to weak self-confidence and feelings of emptiness in humans (Chang et al., 2021). However, humans are social creatures, and investigating the causes and social factors of suicide and what happens in interpersonal communication is also of great importance. People have different communication methods, aspirations, political and religious views, and cultural backgrounds. In different societies, the existence of such differences leads to the creation of differences between individuals and groups (Robbins, 1983/2011). Conflict resolution styles are responses or a set of patterned behaviors that people use when dealing with conflict and disagreement (Hocker, 2000). Schema therapy, with the aim of helping to form a healthy mentality, is one of the fundamental methods of psychotherapy to help people face stressful situations and act in the best way to solve the problem (Karkanis et al., 2017). Moazeni et al., (2017) found in their study that schema therapy reduces the intensity of depressive symptoms and suicidal thoughts in patients with resistant depression. The research results of Wojcik et al., (2022) showed that schema therapy reduced depressive symptoms and improved maladaptive schemas in patients with post-traumatic stress disorder (Wojcik et al., 2022). Regarding the relationship between schema therapy and conflict resolution management, Alami et al.'s research (2019) showed that schema therapy has led to the reduction of conflicts in couples applying for divorce. Also, Qanatir's research (2021) showed that schema therapy improves conflict resolution styles and increases empathy in conflicted couples. This research was aimed at this goal; Determining the effectiveness of the schema therapy approach on conflict resolution management methods (including control, circuit solution and non-confrontation) in women with suicidal thoughts referring to Khorshid Shahr Hospital in Isfahan.
Method
The design of this research was a semi-experimental pre-test-post-test type with a control group. Sampling was done by simple random method and 30 women with suicidal thoughts referred to Khorshid Hospital of Isfahan in 1400 were selected and randomly assigned to experimental and control groups. The experimental group received schema therapy intervention (Young et al., 2003) for 8 sessions of 90 minutes twice a week, and the control group did not receive any intervention. Robbins’ Conflict Management Style Questionnaire (1994): This questionnaire was created by Robbins in 1994 and has 30 questions and five conflict management methods in the dimensions of control strategy (competition), non-confrontation and non-confrontation (avoidance) and solution orientation (cooperation and compromise) in a 7-option Likert scale. It measures from always=1 to never=7 (Robbins, 1994).
Results
Descriptive findings including the mean and standard deviation of the conflict management variable and its dimensions (control, orbital solution and non-confrontation) in the pre-test and post-test phases for the experimental and control groups are given in Table 1.
Table 1. Mean, standard deviation of conflict management and its dimensions in experimental and control groups
Control
Examination
Statistical indicators
Subscales
Standard deviation
Average
Standard deviation
Average
the level
21/35
115/93
19/31
115/66
Pre- test
conflict resolution
20/56
115/80
16/88
127/86
Post-test
9/27
27/80
9/08
27/93
Pre- test
control
9/28
27/93
6/37
31/33
Post-test
14/53
41/33
11/48
41/13
Pre- test
circuit solution
14/03
41/40
10/12
45/60
Post-test
12/16
46/80
8/66
46/60
Pre- test
non-confrontation
12/09
46/46
6/67
50/93
Post-test
Before univariate covariance analysis, scores of conflict management variables and its dimensions were tested for normality and homogeneity of variances. The results of the Kolmgrove-Smirnov test showed that the variables of conflict management and dimensions of control, orbital solution and non-confrontation were significantly 0.2, 0.2, 0.09 and 0.2 in the experimental group and 0.2, 0.2 respectively. 0, 0.2 and 0.1 in the control group, which are all higher than 0.05, have a normal distribution. Also, the results of Levin's test showed that the variables of conflict management and dimensions of control, orbital solution and non-confrontation with significance of 0.199, 0.051, 0.057 and 0.151 respectively, which are all higher than 0.05. They have the homogeneity of variances in both experimental and control groups.
The findings of covariance analysis showed that there is a significant difference between the women of the experimental and control groups at the level of P<0.001 and P<0.05 in the two stages of pre-test and post-test regarding the general variable of conflict resolution management methods and its dimensions including control, circuit solution and non-confrontation and considering that the average score of conflict resolution management and its dimensions in the experimental group is higher than the average of the control group in the post-test, this difference is in favor of the experimental group. That is, the schema therapy approach has been able to improve conflict management and its dimensions in women with suicidal thoughts referring to Khorshid Hospital in Isfahan in the post-test phase, and the amount of this effect for the variables of conflict resolution management, control, circuit solution and non-confrontation It was equal to 0.47, 0.205, 0.254 and 0.582 respectively (P>0.001) and (P>0.05).
Table 2. Results of Univariate covariance analysis (ANCOVA) for the effect of schema therapy on conflict management and its dimensions
Variable
Source
Sum of Squares
df
Mean Square
F
Sig
Eta
Statistical Power
conflict resolution
Pre- test
8384.690
1
8384.690
162.981
0.001
0.867
1
Post-test
1131.991
1
1131.991
22.004
0.001
0.468
0.995
control
Pre- test
1011.412
1
1011.412
80.311
0.001
0.763
1
Post-test
81.326
1
81.326
6.458
0.018
0.205
0.685
circuit solution
Pre- test
2989.546
1
2989.546
176.181
0.001
0.876
1
Post-test
144.462
1
144.462
8.513
0.007
0.254
0.801
non-confrontation
Pre- test
2058.619
1
2058.619
442.692
0.001
0.947
1
Post-test
161.735
1
161.735
34.780
0.001
0.582
1
Discussion and conclusion
This research was conducted with the aim of determining the effectiveness of the schema therapy approach on conflict resolution management methods and its dimensions in women with suicidal thoughts referring to Khorshid Hospital in Isfahan. The findings showed that schema therapy intervention has a positive effect on conflict resolution management and its dimensions including control (competition), circuit solution (cooperation and compromise) and non-confrontation (avoidance) (Table 1). These findings are consistent with the results of scientific researches by Alami et al. (2019); Qanatir (2021); Ghovati et al. (2017); Moazeni et al. (2018); Arora (2021); and Wojcik et al., (2022). Usually, the inconsistent nature of schemas appears when people act in their life process and in interaction with others in such a way that their schemas are confirmed, even if their initial impression is incorrect (Tashke et al., 2018). In explaining the effectiveness of the educational intervention of schema therapy on the conflict resolution management of women with suicidal thoughts referring to Khorshid Hospital, Isfahan, it can be said that this perspective, by providing and facilitating insight into the deep roots of current behaviors in these women, increases their awareness and insight into the importance of schemas and Their role increases in maintaining interpersonal problem-causing situations. These people by clarifying the evolutionary roots of each schema, these people realize that the cause of their current behavior is the thoughts and attitudes that have been created in them before and can be changed with training and special solutions. As a result of these findings, it can be explained that schema therapy causes conflict resolution management in women with suicidal thoughts. One of the limitations of this research is that the statistical community and sample of this research is limited to women with suicidal thoughts referring to Khurshid Shahr Hospital in Isfahan, as a result, caution should be observed in generalizing the results to other women and communities. Based on the results of this research, it is recommended that schema therapy workshops and sessions be held for women with suicidal thoughts referring to Khurshid Hospital, and by improving the schemas and communication skills of these women, an effective step can be taken to help ensure the health of the society.
کلیدواژهها [English]
خودکشی[1]، از مهمترین شاخصهای بهداشت روانی یک جامعه محسوب میشود که معلول عوامل متعددی است و مواردی همچون سن، جنسیت، وضعیت تأهل، روابط خانوادگی، عوامل اجتماعی، اقتصادی، جسمی و بهویژه روانشناختی ازجمله افسردگی در این امر دخیل هستند (Kwan et al., 2020). امروزه با پیچیدهترشدن تعاملات و ارتباطات اجتماعی خودکشی در بیشـتر جوامـع رو به افزایش است و جزء ده عامل اصلی مرگومیر در دنیا محسوب میشود. سالانه 6/10 نفر از هر صد هزار نفر در جهان خودکشی میکنند و میزان خودکشی در ایران 1/4 نفر در هر صد هزار نفر است (Laverack & Pratley, 2018). میانگین نرخ خودکشی برای سال 2019 براساس 180 کشور، 49/9 خودکشی در هر 100000 نفر بوده است. بیشترین میزان خودکشی در لسوتو (کشوری در آفریقا) با میزان 4/72 خودکشی در هر 100000 نفر بوده است. 20 کشور با بیشترین میزان خودکشی بهترتیب عبارت از لسوتو در آفریقا، گویان در آمریکای جنوبی، اسواتینی در آفریقا، کرۀ جنوبی در آسیا، کیریباتی در اقیانوسیه، میکرونزی در اقیانوسیه، لیتوانی در اروپا، سورینام در آمریکای جنوبی، روسیه آسیا، آفریقای جنوبی، اوکراین در اروپا، بلاروس در اروپا، اروگوئه در آمریکای جنوبی، مونتهنگر در بالکان، لتونی در اروپا، اسلوونی در بالکان، بلژیک در اروپا، وانواتو در اقیانوسیه و مغولستان در آسیای مرکزی بودند. کمترین مقدار در آنتیگوا و باربودا با میزان 40/0 بوده است. 20 کشور بهترتیب کمترین میزان نرخ خودکشی عبارت است از: آنتیگوا و باربودا، باربادوس در کارائیب، گراندا در اسپانیا، سنت وینسنت کارائیب، اردن در خاورمیانه، سوریه در خاورمیانه، ونزوئلا در آمریکای جنوبی، هندوراس در آمریکای مرکزی، فیلیپین در آسیا، ترکیه در خاورمیانه، جامائیکا در کارائیب، اندونزی آسیا، پرو در آمریکای جنوبی، لبنان در خاورمیانه، پانامه در آمریکای مرکزی و کویت در خاورمیانه. در ایران خودکشی بهعنوان آسیب اجتماعی مطرح شده است؛ اما به دلیل محرمانهبودن این موضوع، آمار دقیقی در دسترس نیست. بهطور تقریبی زنان نیمی از افراد یک جامعه را تشکیل میدهند و آمارها حاکی از آن هستند که میزان اقدام به خودکشی در زنان سه برابر مردان است؛ ولی میزان موفقیت در خودکشی در مردان چهار برابر زنان است (Kochanek & Smith, 2004). خودکشی عبارت است از مجموعهای از رفتار خودانگیخته که فرد بهمنظور پایاندادن به زندگی خود انجام میدهد. این اقدامات با رفتارهای خود آسیبرسان غیر خودکشی که در اختلال خود آسیبرسانی غیر خودکشی دیده میشود، متفاوت است؛ همچنین این عمل همانند اختلال خود آسیبرسانی غیر خودکشی به سطح بدن آسیب نمیرساند و فرد آن را برای القای رهایی از یک احساس منفی یا حالت خلقی مثبت انجام نمیدهد، بلکه عمل بهمنزلۀ پایاندادن فرد به زندگیاش صورت گرفته است (American Psychiatric Association, 2022). خودکشی بهعنوان بخشی از انحرافات اجتماعی شناخته میشود و علت آن را اغلب به یأس و ناامیدی ناشی از اختلالات روانی نظیر افسردگی، شکست عشقی، اعتیاد به الکل یا سوءمصرف دارو نسبت میدهند (Xie et al., 2021). روانشناسان معتقدند که خودکشی با ضعف اعتمادبهنفس و احساس پوچی در انسان مرتبط است (Chang et al., 2020). با وجود این، انسانها موجوداتی اجتماعی هستند و بررسی علل و عوامل اجتماعی خودکشی و آنچه در ارتباطات بین فردی رخ میدهد نیز اهمیت زیادی دارد. یکی از این عوامل اجتماعی نحوۀ برخورد افراد در تعارضات و کشمکشهای بین فردی است. تعارض[2] زمانی رخ میدهد که دو یـا چنـد ارزش، هدف یا عقیده بهطور طبیعی باهم در تناقض باشند و هنوز تـوافقی دربارۀ آنها صـورت نگرفتـه باشد (رابینز،1983/1390). تعارض جـزء جـداییناپـذیر زنـدگی انـسان اسـت. وجود افراد مختلف با ویژگیهای شخصیتی، نیازها، باورها، انتظارات و ادراکات متفـاوت بـروز تعارض را اجتنابناپذیر کرده است. افراد دارای شـیوههـای ارتبـاطی، آرزوهـا، دیـدگاههـای سیاسی و مـذهبی و پـیشزمینـههـای فرهنگـی متفاوت هستند. در جوامع مختلـف، وجـود اینگونـه تفاوتها به ایجاد اختلاف بین افراد و گـروههـا منجر مـیشـود (رابینز،1983/1390). سبکهای حل تعارض، پاسخها یا مجموعهای از رفتارهای الگوبرداریشده هستند که افراد هنگام برخورد با تعارض از آنها استفاده میکنند و براساس دو محور قاطعیت (برحسب منافع خود) و مشارکتورزی (براساس منافع طرف مقابل) طبقهبندی میشوند (Hocker, 2000). پژوهشها نشاندهندۀ آن است که آموزشهای روانشناختی با هدف ارتقای سطح سلامت روان تأثیر مثبت بر عملکرد افراد و افزایش آمادگی و توانایی آنها در برخورد صحیح و مناسب با رویدادهای زندگی دارد (Karkanis et al., 2017)؛ همچنین مداخلات درمانی در پیشگیری از اقدام به خودکشی بسیار کمککننده است (Farrell et al., 2014). طرحواره درمانی[3]، یکی از درمانهای روانشناختی پایهای و بنیادین است که با هدف کمک به شکلگیری ذهنیت سالم انجام میشود. طرحواره درمانی بدعت نوینی از روان درمانی است که بهوسیلۀ جفری یانگ برای درمان اختلالات شخصیت، منششناختی، افسردگی مزمن، اختلالات مزمن اضطرابی و سایر مشکلات فردی و مسائل زناشویی به وجود آمده است. عناصر تشکیلدهندۀ طرحواره درمانی شامل: شناخت درمانی، رفتار درمانی، گشتالت درمانی، روان تحلیلگری، روابط شیء و نظریۀ دلبستگی میشود (Hodge et al., 2016). امروزه طرحواره درمانی اغلب روی ذهنیتها کار میکند؛ زیرا ذهنیتها برای ما قابلمشاهده است. کار با نقشۀ ذهنیت آسان است و باعث فهمپذیری و دقت بیشتر میشود؛ همچنین راهنمایی قابلاعتماد برای پاسخهای لازم از جانب درمانگر است. پایش و مدیریت مفهومسازی براساس ذهنیت برای درمانگر و شخص بسیار آسانتر است. در این مدل، احساسات کنونی ما بهجای محیط بیرونی با طرحوارهها تحریک میشوند. طرحوارهها زمینۀ بروز ذهنیتها هستند. تشخیص ذهنیت در شناسایی عمل به درمانگر کمک میکند. این مدل علائم مشکلات را به زبانی ساده و قابلفهم برای بیماران شرح میدهد و با مواجهۀ همدلانه محیط را برای تغییر میسر میکند. بهطوری که در موقعیتهایی که روند درمان با مشکل مواجه میشود، خیلی مؤثر واقع میشود. فعالیتهای شناختی، رفتاری و هیجانی را تقویت کرده و با بیرونیسازی مشکلات باعث کاهش مقاومت در برابر تغییر و درمان میشود (Young et al., 2003). اثربخشی طرحواره درمانی در کاهش افسردگی و میل به خودکشی در پژوهشهای بسیاری تأیید شده است. در داخل کشور مؤذنی و همکاران (1397) در پژوهش خود دریافتند که طرحواره درمانی باعث کاهش شدت علائم افسردگی و افکار خودکشی در بیماران مبتلا به افسردگی مقاوم میشود؛ همچنین قوتی و همکاران (1397) نیز در پژوهش خود نتیجه گرفتند که آموزش گروهی طرحواره درمانی باعث کاهش رفتارهای خودزنی و خودکشی در دختران نوجوان 14 تا 18 ساله در مشهد میشود. در خارج از کشور، پژوهش ارورا نشاندهندۀ آن بود که طرحواره درمانی باعث کاهش نشخوار فکری و پریشانی روانی و کاهش علائم افسردگی در نوجوانان مورد آزارواذیت همسالان شده است (Arora, 2021). بهعلاوه، نتایج پژوهش وویجیک و همکاران نشاندهندۀ آن بود که طرحواره درمانی باعث کاهش علائم افسردگی و بهبود طرحوارههای ناسازگار در بیماران مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه شده است (Wojcik et al., 2022). دربارۀ ارتباط طرحواره درمانی با مدیریت حل تعارض نیز پژوهش اعلمی و همکاران (1399) حاکی از آن بود که طرحواره درمانی به کاهش تعارضات زناشویی و میل به جدایی در زوجین متقاضی طلاق منجر شده است. پژوهش قناطیر (1400) نشاندهندۀ آن بود که طرحواره درمانی باعث بهبود سبکهای حل تعارض و افزایش همدلی در زوجین دارای کشمکش و تعارض میشود. این پژوهش بهدنبال تعیین اثربخشی رویکرد طرحواره درمانی بر مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید شهر اصفهان بود. به بیان دیگر، سؤال پژوهشی این است که آیا رویکرد طرحواره درمانی در بهبود شیوههای مدیریت حل تعارض شامل کنترل، راهحل مداری و عدم رویارویی در زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید شهر اصفهان مؤثر است؟
بر این اساس فرضیههای پژوهش عبارت است از:
الف) طرحواره درمانی بر مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی مؤثر است.
ب) طرحواره درمانی بر بُعد کنترل از مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی مؤثر است.
ج) طرحواره درمانی بر بُعد راهحل مداری از مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی مؤثر است.
د) طرحواره درمانی بر بُعد عدم رویارویی از مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی مؤثر است.
روش پژوهش
طرح این پژوهش، نیمهآزمایشی از نوع پیشآزمون-پسآزمون با گروه کنترل بود. جامعۀ آماری شامل کلیۀ زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید شهر اصفهان بود. نمونهگیری به روش تصادفی ساده انجام شد و 30 زن دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید اصفهان در سال 1400 انتخاب و بهصورت تصادفی به گروههای آزمایش و کنترل گمارده شدند (هر گروه 15 نفر). ملاکهای ورود به پژوهش عبارت بودند از داشتن دستکم یکبار سابقۀ خودکشی، داشتن حداقل تحصیلات دیپلم، عدم ابتلا به بیماری حاد یا مزمن فیزیکی و جسمی، عدم دریافت مداخلۀ روانشناختی همزمان، داشتن رضایت از شرکت در پژوهش. ملاکهای خروج از پژوهش عبارت از داشتن بیشتر از دو جلسه غیبت در کلاس، عدم همکاری و انجام تکالیف مشخصشده در کلاس، عدم تمایل به ادامۀ شرکت در مطالعه، وقوع حادثۀ پیشبینینشده بود. قبل از شروع جلسات مداخله، فرم اطلاعات مرتبط با پژوهش بهمنظور آگاهی افراد از هدف و روند طرح و نقش و حقوق قانونی آنها در مطالعه و همچنین جمعآوری اطلاعات درخصوص مدیریت تعارض و اطلاعات دموگرافیک آنها (از قبیل سطح تحصیلات، شغل و سن) در اختیار اعضای نمونه قرار گرفت. گفتنی است که ملاحظات اخلاقی ازجمله رضایت آگاهانه، حفظ گمنامی، محرمانهبودن اطلاعات، حق کنارهگیری در زمان دلخواه، رعایت صداقت هنگام تحلیل دادهها برای آنان رعایت شد. بهعلاوه، پژوهش حاضر دارای شناسۀ اخلاق IR.IAU.KHUISF.REC.1401.133 از کمیته کد اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) است. از بین افراد نمونه در گروه آزمایش و کنترل بهترتیب 40 و 3/33 درصد شرکتکنندگان در پژوهش متأهل و 60 و 7/66 درصد مجرد بودند؛ همچنین در گروه آزمایش و کنترل بهترتیب 3/53 و 60 درصد بدون شغل و 7/46 و 40 درصد شاغل بودند. هر دو گروه آزمایش و کنترل پرسشنامۀ سبک مدیریت تعارض (Robbins, 1994) را بهعنوان پیشآزمون تکمیل کردند. سپس در حالی که گروه گواه در لیست انتظار بود، گروه آزمایش مداخلۀ طرحواره درمانی (Young et al., 2003) را به مدت 8 جلسۀ 90 دقیقهای بهصورت دو بار در هفته دریافت کرد و مجدد در پایان دورۀ آموزشی پسآزمون شامل پرسشنامۀ سبک مدیریت تعارض (Robbins, 1994) برای هر دو گروه آزمایش و کنترل اجرا شد.
ابزار پژوهش:
پرسشنامۀ سبک مدیریت تعارض رابینز (1994) [4]:
این پرسشنامه توسط رابینز در سال 1994 ساخته شده و دارای 30 سؤال است و پنج شیوۀ مدیریت تعارض را در ابعاد راهبرد کنترل (رقابت)، عدم مقابله و رویارویی (اجتناب) و راهحلگرایی (همکاری و مصالحه) در طیف لیکرت 7 گزینهای از همیشه=1 تا هرگز=7 میسنجد. سؤالات 8 تا 18 پرسشنامه مربوط به سبک راهحل مدارانه است (Robbins, 1994). حیدرینژاد (1389) ضریب پایایی سبک راهحل مدارانه را با استفاده از آلفای 73/0 گزارش کرد. یک نمونه از سؤالهای این پرسشنامه عبارت است از: «روی موضع خودم اصرار کرده و دربارۀ آن بحث میکنم».
بستۀ آموزشی طرحواره درمانی یونگ و همکاران (2003)[5]:
این بستۀ آموزشی بهصورت فعالیتی گروهی انجام میشود که از بستۀ آموزشی طرحواره درمانی یونگ و همکاران مفهومسازی شده است (Young et al., 2003). این برنامه در 8 جلسۀ گروهی 90 دقیقهای در هفته دو جلسه دربارۀ گروه آزمایش به شرح زیر اجرا شد.
جدول 1: خلاصۀ جلسات طرحواره درمانی (Young et al., 2003)
Table 1: Summary of schema therapy sessions (Young et al., 2003)
|
شمارۀ جلسه |
هدف |
محتوی |
تکلیف خانگی |
تغییر رفتار موردانتظار |
|
جلسۀ 1و2 |
آزمودنیها به ماهیت طرحوارههای ناسازگار اولیه، ریشههای تحولی و سازوکار آنها پی ببرند. |
جلسات اول و دوم به اجرای مرحلۀ سنجش و آموزش طرحوارۀ درمانی، بیان دستورالعملها و قوانین کلی کار گروهی، توضیح مدل طرحواره درمانی به زبانی ساده و شفاف برای آزمودنیها گذشت. |
- |
- |
|
|
|
|
|
|
|
جلسه 3و4
|
هدف از آموزش تکنیکهای شناختی طرحواره درمانی این بود که آزمودنیها با بهکارگیری فنون شناختی یاد بگیرند، در مقابل طرحواره استدلال کنند و در سطح منطقی اعتبار طرحواره را زیر سؤال ببرند. |
معرفی، آموزش و بهکارگیری تکنیکهای شناختی چالش با طرحوارهها مانند آزمون اعتبار طرحواره، تعریف جدید از شواهد تأییدکنندۀ طرحواره، برقراری گفتگو بین جنبۀ سالم و ناسالم طرحواره، تدوین کارت آموزشی و تکمیل فرم ثبت طرحواره بود. |
تمرین تکنیکهای آموختهشده در جلسه |
یادگیری تکنیکهای شناختی طرحواره درمانی |
|
|
|
|
|
|
|
جلسه 5و6 |
کمک به آزمودنیها برای مبارزه با طرحوارهها در سطح هیجانی |
تکنیکهای هیجانی (تجربی) معرفی و آموزش داده شد تا آزمودنیها به ریشههای تحول طرحوارهها در سطح هیجانی توجه کنند: معرفی و انجام تکنیکهای گفتگوهای خیالی، تصویرسازی وقایع آسیبزا، نوشتن نامه و تصویرسازی ذهنی بهمنظور الگوشکنی رفتاری اساس دستورالعمل مداخله و کار گروهی. |
با استفاده از تصویرسازی ناراحتیهای دوران کودکی را یادداشت کنند. |
استفاده از فنون تجربی مثل تصویرسازی ذهنی و برقراری گفتگو برای بیان ناراحتی خود نسبتبه حوادث دوران کودکی. |
|
|
|
|
|
|
|
جلسه 7و8 |
آموزش شیوههای بهنجار سبکهای مقابلهای |
آموزش و اجرای تکنیکهای الگوشکنی رفتاری، ترغیب آزمودنیها برای رهاکردن سبکهای مقابلهای ناسازگار و تمرین رفتارهای مقابلهای کارآمد، مثل تغییر رفتار، انگیزهآفرینی، بازنگری مزایا و معایب ادامۀ رفتار و تمرین رفتارهای سالم و آمادهکردن افراد برای ختم جلسات گذشته. |
تمرین آموختهها در زندگی روزمره |
یادگیری شیوههای مقابلهای بهنجار و پرهیز از سبکهای مقابلهای ناسازگار |
یافتهها
یافتههای توصیفی شامل میانگین و انحراف استاندارد متغیر مدیریت تعارض و ابعاد آن (کنترل، راهحل مداری و عدم رویارویی) در مراحل پیش آزمون و پسآزمون برای گروههای آزمایش و کنترل در جدول 2 آورده شده است.
جدول 2: میانگین، انحراف استاندارد مدیریت تعارض و ابعاد آن در گرووهای آزمایش و کنترل
Table 2: Mean, standard deviation of conflict management and its dimensions in experimental and control groups
|
شاخصهای آماری خردهمقیاسها |
مرحله |
آزمایش |
کنترل |
||
|
میانگین |
انحراف معیار |
میانگین |
انحراف معیار |
||
|
مدیریت تعارض |
پیشآزمون |
66/115 |
31/19 |
93/115 |
35/21 |
|
پسآزمون |
86/127 |
88/16 |
80/115 |
56/20 |
|
|
بُعد کنترل (رقابت) |
پیشآزمون |
93/27 |
08/9 |
80/27 |
27/9 |
|
پسآزمون |
33/31 |
37/6 |
93/27 |
28/9 |
|
|
بُعد راهحل مداری (همکاری و مصالحه) |
پیشآزمون |
13/41 |
48/11 |
33/41 |
53/14 |
|
پسآزمون |
60/45 |
12/10 |
40/41 |
03/14 |
|
|
بُعد عدم رویارویی (اجتناب) |
پیشآزمون |
60/46 |
66/8 |
80/46 |
16/12 |
|
پسآزمون |
93/50 |
67/6 |
46/46 |
09/12 |
|
قبل از تحلیل کوواریانس تک متغیره، نمرات متغیرهای مدیریت تعارض و ابعاد آن ازنظر نرمالبودن و همسانی واریانسها آزمون شد. نتایج آزمون کولمگروف-اسمیرنوف نشاندهندۀ آن بود که متغیرهای مدیریت تعارض و ابعاد کنترل، راهحل مداری و عدم رویارویی بهترتیب با معناداری 2/0، 2/0، 09/0 و 2/0 در گروه آزمایش و 2/0، 2/0، 2/0 و 1/0 در گروه کنترل که همگی بیشتر از 05/0 هستند، توزیع نرمال دارند. بهعلاوه نتایج آزمون لوین حاکی از آن بود که متغیرهای مدیریت تعارض و ابعاد کنترل، راهحل مداری و عدم رویارویی بهترتیب با معناداری 199/0، 051/0، 057/0 و 151/0 که اینها نیز همگی بیشتر از 05/0 هستند، از همسانی واریانسها در دو گروه آزمایش و کنترل برخوردار هستند. در ادامه، نتایج تحلیل کوواریانس برای هر یک از فرضیههای پژوهش آورده شده است (جدول 3).
جدول 3: نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیره (آنکوا) برای تأثیر طرحواره درمانی بر مدیریت تعارض و ابعاد آن
Table 3: Results of multivariate covariance analysis (ANCOA) for the effect of schema therapy on conflict management and its dimensions
|
متغیر |
منبع |
مجموع مجذورات |
درجۀ آزادی |
مجذور میانگین |
F |
سطح معناداری |
مقدار اتا |
توان آماری |
|
مدیریت تعارض |
پیشآزمون |
690/8384 |
1 |
690/838 |
981/162 |
001/0 |
867/0 |
000/1 |
|
گروه |
991/1131 |
1 |
991/113 |
004/22 |
001/0 |
468/0 |
995/0 |
|
|
کنترل |
پیشآزمون |
412/1011 |
1 |
412/1011 |
311/80 |
001/0 |
763/0 |
000/1 |
|
گروه |
326/81 |
1 |
326/81 |
458/6 |
018/0 |
205/0 |
685/0 |
|
|
راهحل مداری |
پیشآزمون |
546/2989 |
1 |
546/2989 |
181/176 |
001/0 |
876/0 |
000/1 |
|
گروه |
462/144 |
1 |
462/144 |
513/8 |
007/0 |
254/0 |
801/0 |
|
|
رویارویی |
پیشآزمون |
619/2058 |
1 |
619/2058 |
692/442 |
001/0 |
947/0 |
000/1 |
|
گروه |
735/161 |
1 |
735/161 |
780/34 |
001/0 |
582/0 |
000/1 |
طبق نتایج جدول (3) در ردیف اول بین گروههای آزمایش و کنترل در سطح 001/0>P تفاوت معنادار در دو مرحلۀ پیشآزمون و پسآزمون وجود دارد و با توجه به اینکه میانگین نمرات مدیریت تعارض در گروه آزمایش از میانگین گروه کنترل در پسآزمون بیشتر است، این تفاوت به نفع گروه آزمایش است؛ یعنی رویکرد طرحواره درمانی توانسته است، مدیریت تعارض زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید اصفهان در مرحلۀ پسآزمون را افزایش دهد و مقدار این تأثیر 47/0 بوده است (001/0>P) به عبارت دیگر، 47 درصد از تغییرات زنان در شیوههای مدیریت حل تعارض ناشی از مداخلۀ طرحواره درمانی بوده است؛ درنتیجه فرضیۀ اول پژوهش مبنی بر تأثیر طرحواره درمانی بر مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی تأیید میشود.
در ادامه، نتایج جدول (3) در ردیف دوم نشاندهندۀ آن است که بین گروههای آزمایش و کنترل در سطح 05/0>P تفاوت معنادار در دو مرحلۀ پیشآزمون و پسآزمون وجود دارد و با توجه به اینکه میانگین نمرات بُعد کنترل (رقابت) در گروه آزمایش از میانگین گروه کنترل در پسآزمون بیشتر است، این تفاوت به نفع گروه آزمایش است؛ یعنی رویکرد طرحواره درمانی توانسته است، بُعد کنترل از مدیریت تعارض زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید اصفهان در مرحله پسآزمون را افزایش دهد و میزان این تأثیر 205/0 بوده است (05/0>P). به عبارت دیگر، حدود 21 درصد از تغییرات زنان در بُعد کنترل از مدیریت حل تعارض ناشی از مداخلۀ طرحواره درمانی بوده است؛ درنتیجه فرضیۀ دوم پژوهش مبنی بر تأثیر طرحواره درمانی بر بُعد کنترل از مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی تأیید میشود.
بهعلاوه، نتایج جدول (3) در ردیف سوم نشاندهندۀ آن است که بین گروههای آزمایش و کنترل در سطح 001/0>P تفاوت معنادار در دو مرحلۀ پیشآزمون و پسآزمون وجود دارد و با توجه به اینکه میانگین نمرات بُعد راهحل مداری (همکاری و مصالحه) در گروه آزمایش از میانگین گروه کنترل در پسآزمون بیشتر است، این تفاوت به نفع گروه آزمایش است؛ یعنی رویکرد طرحواره درمانی توانسته است، بُعد راهحل مداری از مدیریت تعارض زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید اصفهان را در مرحلۀ پسآزمون افزایش دهد و میزان این تأثیر 254/0 بوده است (001/0>P). به عبارت دیگر، حدود 26 درصد از تغییرات زنان در بُعد راهحل مداری از مدیریت حل تعارض ناشی از مداخلۀ طرحواره درمانی بوده است؛ درنتیجه فرضیۀ سوم پژوهش مبنی بر تأثیر طرحواره درمانی بر بُعد راهحل مداری از مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی تأیید میشود.
درنهایت، نتایج جدول (3) در ردیف چهارم نشاندهندۀ آن است که بین گروههای آزمایش و کنترل در سطح 001/0>P تفاوت معنادار در دو مرحلۀ پیشآزمون و پسآزمون وجود دارد و با توجه به اینکه میانگین نمرات بُعد عدم رویارویی (اجتناب) در گروه آزمایش از میانگین گروه کنترل در پسآزمون بیشتر است، این تفاوت به نفع گروه آزمایش است؛ یعنی رویکرد طرحواره درمانی توانسته است، بُعد عدم رویارویی از مدیریت تعارض زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید اصفهان در مرحلۀ پسآزمون را افزایش دهد و میزان این تأثیر 582/0 بوده است (001/0>P). به عبارت دیگر، حدود 59 درصد از تغییرات زنان در بُعد عدم رویارویی از مدیریت حل تعارض ناشی از مداخلۀ طرحواره درمانی بوده است؛ درنتیجه فرضیۀ چهارم پژوهش مبنی بر تأثیر طرحواره درمانی بر بُعد عدم رویارویی از مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی تأیید میشود.
بحث و نتیجهگیری
این پژوهش با هدف تعیین اثربخشی رویکرد طرحواره درمانی بر شیوههای مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید اصفهان انجام شد. یافتهها نشاندهندۀ آن بود که مداخلۀ طرحواره درمانی بر مدیریت حل تعارض و ابعاد آن شامل کنترل (رقابت)، راهحل مداری (همکاری و مصالحه) و عدم رویارویی (اجتناب) تأثیر مثبت دارد و باعث بهبود مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی میشود (جدول 3). این یافتهها با نتایج پژوهشهای اعلمی و همکاران (1399)، قناطیر (1400)، قوتی و همکاران (1397)، مؤذنی و همکاران (1397)، Arora (2021)، Wojcik et al. (2022)، قلیزاده (1401)، علیمردانی و همکاران (1401)، زرهپوش و همکاران (1391) و نیکوگفتار و سنگانی (1399) همسو است. مؤذنی و همکاران (1397) در پژوهش خود دریافتند که طرحواره درمانی باعث کاهش شدت علائم افسردگی و افکار خودکشی در بیماران مبتلا به افسردگی مقاوم میشود؛ همچنین قوتی و همکاران (1397) نیز در پژوهش خود نتیجه گرفتند که آموزش گروهی طرحواره درمانی باعث کاهش رفتارهای خودزنی و خودکشی در دختران نوجوان 14 تا 18 ساله در مشهد میشود. در خارج از کشور، پژوهش ارورا نشاندهندۀ آن بود که طرحواره درمانی باعث کاهش نشخوار فکری، پریشانی روانی و کاهش علائم افسردگی در نوجوانان مورد آزارواذیت همسالان شده است (Arora, 2021)؛ همچنین نتایج پژوهش ووجیک و همکاران حاکی از آن بود که طرحواره درمانی باعث کاهش علائم افسردگی و بهبود طرحوارههای ناسازگار در بیماران مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه شده است (Wojcik et al., 2022). دربارۀ ارتباط طرحواره درمانی با مدیریت حل تعارض نیز پژوهش اعلمی و همکاران (1399) نشاندهندۀ آن بود که طرحواره درمانی به کاهش تعارضات زناشویی و میل به جدایی در زوجین متقاضی طلاق منجر شده است. بهعلاوه پژوهش قناطیر (1400) حاکی از آن بود که طرحواره درمانی باعث بهبود سبکهای حل تعارض و افزایش همدلی در زوجین دارای کشمکش و تعارض میشود. خوشبخت و همکاران (1399) در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که طرحواره درمانی بر افکار خودکشی زنان متأهل دارای تعارضات زناشویی اثربخش است. همچنین قلیزاده (1401) در تحقیقی به این نتیجه رسید که طرحواره درمانی بر خود انتقادگری و خودتنظیمی هیجانی در زنان دارای اختلال افسردگی تأثیر دارد و خود انتقادی را بهطور معناداری کاهش داده و خودتنظیمی هیجانی را افزایش میدهد. علیمردانی و همکاران (1401) به این نتیجه رسیدند که طرحواره درمانی بر افکار خودکشی نوجوانان مؤثر است. پریزن و همکاران (1401) در پژوهشی به این نتایج دست یافتند که طرحواره درمانی با آماج قراردادن قالبها یا الگوهای فرد و بازسازی طرحوارههای ناسازگار اولیه قادر به کاهش اضطراب و افسردگی است. نیکوگفتار و سنگانی (1399) در پژوهش خود به این نتیجه دست یافتند که طرحواره درمانی بر نشخوار فکری، احساس تنهایی عاطفی اجتماعی و سلامت عمومی زنان مطلقه مؤثر است. در تبیین اثربخشی مداخلۀ آموزشی طرحواره درمانی بر مدیریت تعارض زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید اصفهان گفته میشود، کسانی که خودکشی میکنند، بهمنظور خلاصشدن از یک مشکل و بیرونآمدن از یک دو راهی هستند و همیشه برای انتخاب میان دو مسیر، خواسته یا هدف دچار مشکل بودهاند؛ اینکه کدام راه بهتر است، کدام مسیر بازدۀ بیشتر و خطر کمتر دارد یا حتی کدام روش را بیشتر دوست دارند نیز چالشی است. به این حالت عاطفی و سخت ناشی از تنش بین خواستههای متضاد و متناقض، تعارض میگویند. ریشۀ بسیاری از تعارضات به دوران کودکی برمیگردد و مهمترین عامل مؤثر در آن خانواده است. کنترل بیشازحد، تبعیض و بیعدالتی، اجبار، تحقیر و اهانت در محیط خانواده و ناهماهنگی در گفتار و رفتار والدین آثار منفی بر روان بر جای خواهد گذاشت که موجب میشود، در برقراری ارتباط با دیگران دچار مشکل شوند، در بزرگسالی نیز از کمبود اعتمادبهنفس رنج میبرند و بیشتر اوقات قربانی خواستههای دیگران میشوند. اغلب ماهیت ناسازگار طرحوارهها وقتی ظاهر میشود که افراد در روند زندگی خود و در تعامل با دیگران بهگونهای عمل میکنند که طرحوارههای آنها تأیید شود؛ حتی اگر برداشت اولیۀ آنها نادرست باشد. بهطوری که طبق نظر یونگ و همکاران ادراک از طریق طرحوارهها واسطهمندی میشود و پاسخهای افراد نیز با طرحوارهها جهت پیدا میکند (Young et al., 2003). طرحوارهها بخش بنیانی و ریشهای سازمان شناختی در انسان هستند و باعث رمزگذاری و کدبندی تجربه، حافظه و حالتهای عاطفی میشوند؛ درنتیجه بهعنوان باورها و طرحوارههای بنیانی غیرشرطی و همینطور پدیدههایی که زمینهساز ایجاد پریشانی و ناراحتی زیادی در فرد شده، شناخته میشوند (تاشکه و همکاران، 1397). در تبیین اثربخشی مداخلۀ آموزشی طرحواره درمانی بر مدیریت حل تعارض زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید اصفهان گفته میشود، این دیدگاه با فراهمسازی و تسهیل بینش نسبتبه ریشههای عمیق رفتارهای جاری در این زنان آگاهی و بینش آنان را نسبتبه اهمیت طرحوارهها و نقش آنها در حفظ موقعیتهای مسئلهآفرین بین فردی افزایش میدهد. این افراد با مشخصشدن ریشههای تحولی هر طرحواره متوجه میشوند که علت رفتارهای کنونیشان افکار و نگرشهایی است که از قبل در آنها ایجاد شده است و با آموزش و راهکارهای خاص تغییر داده میشوند؛ درنتیجه این یافتهها که طرحواره درمانی باعث مدیریت حل تعارض در زنان دارای افکار خودکشی میشود، قابلتبیین هستند. به عبارت دیگر، رویکرد طرحواره درمانی توانسته است، کنترل (رقابت)، راهحل مداری (همکاری و مصالحه)، عدم رویارویی و عدم رقابت (اجتناب) زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید اصفهان در مرحلۀ پسآزمون را افزایش دهد.
این پژوهش همانند دیگر پژوهشها دارای محدودیتهایی است که تبیین یافتهها باید با توجه به آنها صورت گیرد. ازجمله اینکه جامعۀ آماری و نمونۀ این پژوهش محدود به زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید شهر اصفهان است؛ درنتیجه در تعمیم نتایج به زنان سالم و همچنین زنان دارای افکار خودکشی در دیگر بیمارستانها و شهرها باید جانب احتیاط رعایت شود. ابزار سنجش در این پژوهش بهصورت خود گزارشی توسط اعضای نمونه تکمیل شد و اگر با مصاحبۀ بالینی همراه شود، قطعیت بیشتری خواهد داشت؛ درنتیجه پیشنهاد میشود، در پژوهشهای بعدی از نمونهگیری گستردهتر استفاده شده و این پژوهش در فرهنگهای دیگر نیز تکرار شود تا نتایج قابلاعتمادتری حاصل شود. بهعلاوه، پیشنهاد میشود، در پژوهشهای بعدی از ابزار سنجش کاملتری مانند مشاهده و مصاحبه نیز استفاده شود. نبودِ جلسات پیگیری نیز یکی دیگر از محدودیتهای پژوهش حاضر است که در این راستا پیشنهاد میشود، در پژوهشهای آینده علاوه بر مرحلۀ پیشآزمون و پسآزمون مرحلۀ پیگیری نیز لحاظ شود.
با عنایت به نتایج این پژوهش پیشنهاد میشود، کارگاهها و جلسات درمانی طرحواره درمانی برای زنان دارای افکار خودکشی مراجعهکننده به بیمارستان خورشید برگزار شده و با بهبود طرحوارهها و مهارتهای ارتباطی این زنان قدم مؤثری برای کمک به تأمین سلامت جامعه برداشته شود؛ همچنین پیشنهاد میشود، مسئولان فرهنگی و رسانههای ارتباط جمعی از این برنامههای آموزشی برای ارتقای فرهنگ ارتباطات جمعی و آموزش صحیح مهارتهای ارتباطی مردم بهره گیرند، تا حدودی از بروز این آسیب اجتماعی نیز پیشگیری به عمل آورند و با برگزاری کارگاههایی در مراکز مشاوره با حضور خانوادهها و ارائۀ آموزشهای لازم برای بهبود طرحوارههای افراد بهمنظور مدیریت تعارض به کاهش خودکشی زنان کمک کنند.
تشکر و قدردانی
در پایان از تمامی شرکتکنندگان در این پژوهش و مسئولان محترم بیمارستان خورشید اصفهان و بهخصوص مسئولان و همکاران بخش روانپزشکی و روانشناسی این بیمارستان که امکان انجامدادن این پژوهش را فراهم کردند، صمیمانه تشکر و قدردانی میشود.
[1] suicide
[2] conflict
[3] schema therapy
[4] Robbins’ Conflict Management Style Questionnaire (1994)
[5] Young et al’ schema therapy training package (2003)
)