Constructing and Validating the Therapists' Emotional Experiences in Treatment Sessions Questionnaire in Isfahan

Document Type : Original Article

Authors

1 Ph. D. Candidate, Department of Counseling, Khomeinishahr Branch, Islamic Azad University, Khomeinishahr, Isfahan, Iran.

2 Assistant Professor, Department of Counseling, Khomeinishahr Branch, Islamic Azad University, Khomeinishahr, Isfahan, Iran.

Abstract

This article is derived from research in the field of therapists' emotional experiences in the treatment session, with a mixed-methods and sequential exploratory approach (qualitative-quantitative), that is related to the quantitative phase of this study. This article reports the construction and validation of a relevant questionnaire. The primary purpose of this article was to create and validate a questionnaire on the emotional experiences of therapists, based on the five main factors identified in the qualitative phase (emotional abilities, emotions related to job burnout, emotions related to job challenges, emotions caused by the type of communication with clients, and the type of emotions experienced). The statistical population was all psychotherapists working in Isfahan City in 2022-2023. The sample size consisted of 235 psychotherapists. Data collection was done using the quota sampling method. Data analysis was carried out by the two methods of exploratory factor analysis and structural equation modeling with a partial least squares approach. The software used for data analysis was R 4.3.0, SPSS Statistics 26, and SmartPLS. The initially designed questionnaire consisted of 54 items. After performing preliminary data analysis, preliminary data verification, and exploratory factor analysis on the final data, the items reduced from 54 to 35. Based on univariate, bivariate, and multivariate outlier data analysis, six people were excluded from the samples. The final factorial structure included six factors of emotions related to job burnout (8 items), emotions related to job challenges (7 items), emotional abilities (5 items), type of emotions experienced (5 items), emotions caused by the type of communication with clients (7 items), and emotions caused by doubt and uncertainty (3 items). The analysis results of the variance-based structural equation modeling confirmed the hierarchical nature of the obtained factor structure. The distribution of scores for all factors was almost normal. The convergent validity, based on the correlation of scores from the therapists' emotional experiences, was 0.739 (P<0.001). Additionally, the reliability coefficients using the test-retest method were calculated for 32 therapists across two sessions with a two-week interval. These coefficients were above 0.70 for all subscales. Clinics and psychotherapy centers can use the validated questionnaire to diagnose the emotional experiences of therapists and their possible injuries.
Introduction
The emotional experiences of therapists are crucial for analyzing the quality of patient care. If therapists cannot manage their emotional reactions effectively, they are more likely to fail in providing effective services to their clients. It is generally believed that uncontrolled emotional behavior in therapists can negatively impact treatment outcomes (Gelso et al., 2002; Rossberg et al., 2008; Rossberg et al., 2010). A review of the literature shows that, among domestic studies, there is no one specifically focused on identifying the emotional experiences of therapists. In international studies, the topic of therapists' emotional reactions and the extraction of related factors have been analyzed using quantitative tools, such as emotional word checklists (Dahl et al., 2012; Lindqvist et al., 2017; Ulberg et al., 2013; Whyte et al., 1982). Since each society has unique cultural and social conditions that can lead therapists to different emotional experiences, it is essential to address this issue in the Iranian context. This article is derived from a mixed-methods study on the emotional experiences of therapists in Isfahan. Conducted using a mixed-methods approach and a sequential exploratory design, it focuses on the quantitative phase of the study. The qualitative phase, using thematic analysis, identified five main factors contributing to the emotional experiences of therapists in Isfahan. These five factors include emotional abilities, emotions related to job burnout, emotions related to job challenges, emotions caused by the type of communication with clients, and the type of emotions experienced. In the quantitative phase, efforts were made to validate the identified factor structure through the development of a questionnaire and the collection of quantitative data.
 
Method
The study employed a correlational and factor analysis method. The statistical population included all counselors and therapists working in licensed psychology centers in Isfahan, who were active between 2022-2023 and had a minimum of two-year work experience. Data were collected from winter 2022 to spring 2023. The sample size was determined to be at least 235 participants, based on the perspective of Hair et al. (2021). Statistical analyses were conducted at both descriptive and inferential levels. To test the hierarchical nature of the final factor model (the possibility of defining a second-order factor), confirmatory factor analysis (CFA) and partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM) were employed. Cronbach's alpha coefficients, Composite reliability coefficients, and the Fornell-Larcker matrix were used to assess the validity and reliability of the factor measurements. Convergent validity was also assessed and confirmed using the anxiety scale. Reliability coefficients were estimated using the test-retest method and were found to be satisfactory for all factors.
 
Findings
The results of the exploratory factor analysis led to the identification of six main factors. These six extracted factors, based on the content and semantic similarity of the items, were as follows: emotions related to job burnout (Factor 1), emotions related to job challenges (Factor 2), emotional abilities (Factor 3), type of emotions experienced (Factor 4), emotions caused by the type of communication with clients (Factor 5), and emotions caused by doubt and uncertainty (Factor 6). Consequently, the final scale was defined with 35 items (after removing 19) and six factors. The factor loadings for all items were within an acceptable range and were statistically significant. Convergent validity was also confirmed, with the correlation between the scores from the therapist's emotional experiences scale and the anxiety scale calculated at 0.739. Furthermore, the reliability coefficient, calculated using the test-retest method, was found to be 0.878 for job burnout, 0.908 for job challenges, 0.769 for emotional abilities, 0.867 for experienced emotions, 0.917 for type of communication, 0.795 for doubt and uncertainty, and 0.922 for the overall therapist's emotional experiences scale.
 
Discussion and Conclusion
This study presents the first localized tool designed to measure therapists' emotional experiences. The identified factors for therapists' emotional experiences differ from the findings of previous studies. This tool is beneficial for identifying potential emotional vulnerabilities in therapists and can help prevent many negative outcomes in the therapeutic process. Additionally, the tool is useful for identifying necessary training areas for therapists. Moreover, it can aid in planning related to education, human resource development, and the formulation of relevant strategies by clinic and counseling center managers. It is also advisable for future research to analyze the results based on the therapeutic approach, therapist's work experience, field of activity, and type of client. To further validate the findings of this study, it is recommended that future researchers explore therapists' emotional experiences using qualitative methods in a larger sample. Additionally, conducting studies to identify therapists' emotional experiences from the client's perspective can further validate the results of this study.

Keywords

Main Subjects

Full Text

هیجان،پ پدیده­ای است که هر روز در برخورد تن و روان ملاحظه می­شود. کوشش در راه مهار­ کردن واکنش­های هیجانی عملی ارزشمند، انسانی و اجتماعی است (پارسا، 1391، ص. 471). پاسخ­های هیجانی درمانگر نسبت به بیمار و مشارکت شخصی درمانگر با بیماران در درمان بالینی برای اولین بار توسط فروید[1] شناسایی شدند و اهمیت آن­ها مورد تأکید قرار گرفت (Alcaro et al., 2020). هیجان­های درمانگر در طول درمان منعکس­کنندۀ حالت‏های احساسی و پویایی روابط درونی درمانگر هستند (Nissen-Lie et al., 2022). بیشتر رویکردهای روان­درمانی امروزی ارتباط بالینی واکنش­های هیجانی درمانگر را تشخیص و نقش اصلی در تعیین مسیر پیامدهای بالینی را به محیط بین­الاذهانی هیجانی درمانگر و بیمار نسبت می­دهند (Flückiger et al., 2018; Heinonen & Nissen-Lie, 2020). در برخی از مواقع، واکنش هیجانی روان­درمانگر مهم‏ترین ابزار او برای درک بیمار و ایجاد رابطۀ دوسویه بین آن‏ها محسوب می­شود (Ulberg et al., 2013). شخصیت درمانگر، تاریخچۀ شخصی، پیشینۀ فرهنگی و اجتماعی و باورهای مذهبی یا سیاسی درمانگر، ناگزیر ماهیت و محتوای واکنش‌های هیجانی او نسبت به ارتباطات و رفتار بیمار را شکل می‌دهند. علاوه بر این، باورها و طرحواره‌های بیماری‌زای خودِ درمانگر نیز ممکن است بر پاسخ‌های هیجانی او تأثیر بگذارند. این عوامل می­توانند شدت و فراوانی برخی از هیجان­ها را افزایش دهند و جلوی ظهور برخی دیگر را بگیرند (Gazzillo et al., 2022). همچنین، ماهیت حرفۀ درمانگری نیز بر پیچیدگی این فرایند می­افزاید. روان­درمانگران در فرایند کار درمان با مراجعان، معمولاً درگیر نقش­هایی پیچیده و متنوع هستند. یک روان­درمانگر ممکن است در طول یک روز، در نقش­های مختلف، از جمله معلم، مدیر، پژوهشگر، درمانگر، میانجی، کارآفرین و مشاور بحران، ایفای نقش کند و گاهی اوقات، هر ساعت نقش خود را تغییر دهد. بسیاری از روان­درمانگران، پس از جلسه‏ای همراه با هیجان شدید یا طاقت­فرسا، بلافاصله در جلسه‏ای دیگر و با بیماری دیگر کار خود را ادامه می­دهند؛ بدون اینکه زمان لازم برای پردازش یا بازیابی قوای تحلیل­رفته ناشی از تأثیر جلسۀ قبل را داشته باشند. از یک روان­درمانگر انتظار می­رود نسبت به افراد و محیط حساسیت شدید داشته باد، برآوردن نیازهای دیگران را در اولویتی بالاتر نسبت به نیازهای خود قرار دهد و همچنین، توانایی خودداری از پاسخ­های هیجانی در مواجهه با آسیب­های گزارش­شده را داشته باشد (O'Connor, 2001).

با وجود آنکه اثرات مثبت روان­درمانگری توسط پژوهش­هایی بسیار ­مطالعه و تأیید شده است، تعدادی جالب ­توجه از بیماران نیز وجود دارند که پیامدهایی منفی را برای درمانگری گزارش می‌کنند که نشانه‌هایی از بدتر­ شدن سلامت روان آن‏ها پس از پایان درمان بوده‏اند (Flemotomos et al., 2021). استدلال شده است که جدای از ویژگی­های بیمار (Lambert et al., 1994)، عوامل مربوط به درمانگر (Saxon et al., 2017) نیز نقشی مهم در نتایج منفی ایفا می­کنند. یکی از این عوامل پاسخ­های هیجانی درمانگر است.

مدیریت هیجان­های درمانگران، به ویژه در پاسخ به بیمار، از ابتدای روان­درمانی یک نگرانی بوده است (Gazzillo et al., 2022). هیجان­های مثبت و منفی که درمانگر در مواجهه با مراجعان خود تجربه می­کند، بر روند درمان تأثیر­گذار هستند (Kaplowitz et al., 2011). همچنین، پژوهش‏ها نشان داده‏اند مدیریت هیجان­های خود توسط درمانگر به‏شدت با نتیجۀ درمان مرتبط است (Lindqvist et al., 2017). هیجان­های کنترل­نشدۀ درمانگر ممکن است پی­گیری مشکلات مراجع را مختل کنند و اولویت­بندی رسیدگی به آن‏ها را تحت ­تأثیر قرار دهند (Kaplowitz et al., 2011). عدم­ توانایی روان­درمانگران در مدیریت هیجان‏های خود ممکن است به تخلیۀ هیجانی آن­ها منجر شود و در نهایت، به بدتر شدن خدمات ارائه‏شده به مراجع بینجامد (Jordaan et al., 2007). در صورتی که درمانگران در مدیریت واکنش‌های هیجانی خود توانمند نباشند، در معرض خطر ایجاد تعارض‏های حل­نشده در طول کار درمانی قرار می‏گیرند و به احتمال زیاد، در ارائۀ خدمات مؤثر به مراجع شکست می‌خورند. عموماً، اعتقاد بر این است که رفتار هیجانی کنترل­نشدۀ درمانگر ممکن است نتایج درمان را تحت ­تأثیر قرار دهد (Gelso et al., 2002; Rossberg et al., 2008; Rossberg et al., 2010). هیجان­های منفی تحلیل‌نشدۀ درمانگران با اجتناب بالینی یا پرخاشگری آن‏ها مرتبط هستند که به کنار گذاشتن مراقبت، شکست همدلی و انحلال یا تکه­تکه شدن اتحاد درمانی با مراجعان منجر می‌شوند (Alfonso, 2023). به طور کلی، هیجانی که زندگی عادی فرد را مختل کند، نابه‏هنجار تلقی می­شود (خداپناهی، 1389، ص. 315). ابراز واکنش­های هیجانی، به صورت مدیریت­نشده، علاوه بر آنکه کارکرد زیستی و اجتماعی ندارد، آسیب­زننده نیز هست. عدم ­مدیریت صحیح هیجان­ها، ضمن آنکه ممکن است بر روابط اجتماعی افراد اثرات منفی بگذارد، همچنین، ممکن است سلامت جسمی و روانی آن­ها را نیز دچار اختلال کند و به رفتارهای نابه‏هنجار و اختلالات روانی منجر شود (جلالی و همکاران، 1401). عدم­­ کنترل هیجان‏های درمانگران ممکن است با ایجاد سطوح بالای استرس و فرسودگی شغلی بر خود درمانگر تأثیر منفی بگذارد؛ در نتیجه، درمانگران ممکن است به مرخصی از کار نیاز داشته باشند و توانایی درمانی آن‏ها کاهش یابد. هیجان‏های مدیریت­نشده، علاوه بر به همراه داشتن نتایج منفی برای روان­درمانگری، ممکن است باعث غم و اندوه، عصبانیت، بی­خوابی و خستگی در درمانگران شوند و در صورت عدم ­مدیریت مؤثر، بر روابط شخصی آن‏ها نیز تأثیر بگذارند (Scott, 2022).

با وجود آنکه درمانگران بالینی در موقعیت­های درمان با عواملی متعدد مواجه می‏شوند که ممکن است تنظیم هیجان­های آن­ها را مختل و واکنش­های هیجانی نامناسب را ایجاد کنند، از آن­ها انتظار می­رود علاوه بر داشتن همدلی مناسب با مراجع، توانایی مهار پاسخ­های هیجانی خود در مواجهه با آسیب­های گزارش­شده و موقعیت­های هیجانی قوی را داشته باشند (Jordaan et al., 2007). اگرچه اهمیت شایستگی درمانگر در کنترل هیجان‏ها به ­طور گسترده­ شناخته شده است، پژوهش­های تجربی نظام‏مند در مقایسه با حجم عظیم ادبیات نظری در رابطه با این موضوع کم بوده‏اند؛ در نتیجه، ویژگی­هایی که ممکن است زمینه­ساز اثربخشی متفاوت درمانگر در کنترل هیجان‏های او باشند، عمدتاً ناشناخته هستند (Alcaro et al., 2020).

مطالعۀ پیشینه پژوهش مرتبط با موضوع نشان می­دهد برخی از پژوهش­ها (Dahl et al., 2012; Lindqvist et al., 2017; Ulberg et al., 2013; Whyte et al., 1982) تلاش کرده­اند پاسخ­های هیجانی درمانگران نسبت به بیماران را با استفاده از چک­لیست­های واژه‏های احساسی 30، 24، 48 و 58گویه­ای تحلیل و ارزیابی و عامل­های مرتبط با پاسخ­های احساسی و هیجانی آن­ها را شناسایی کنند. مطالعه‏هایی دیگر نیز (Berg & Lundh, 2022; Berg et al., 2019; Betan et al., 2005; Bhola & Mehrotra, 2021) از پرسشنامۀ پاسخ درمانگر برای این منظور استفاده کرده­اند. پیشینۀ پژوهش مرتبط با موضوع نشان می­دهد در پژوهش­های خارجی، شناسایی تجربه‏های هیجانی درمانگران با انجام تحلیل عاملی بر روی ابزارهای کمّی متداول (چک­لیست­های واژه­های احساسی و پرسشنامۀ پاسخ هیجانی درمانگر) انجام شده است؛ این درحالی است که تفاوت­های فرهنگی و اجتماعی جوامع مختلف بر ضرورت طراحی ابزار ویژۀ بومی­شده برای هر جامعه تأکید می­کنند. این مقاله برگرفته از پژوهشی ترکیبی در زمینۀ تجربه‏های هیجانی درمانگران شهر اصفهان است که با روش ترکیبی و رویکرد اکتشافی متوالی انجام شده است و به مرحلۀ کمّی این پژوهش مربوط می­شود. نتایج مرحلۀ کیفی انجام­شده با روش تحلیل مضمون به شناسایی پنج عامل اصلی برای تجربه‏های هیجانی درمانگران در شهر اصفهان منجر شده است. این پنج عامل شامل توانایی­های هیجانی، هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی، هیجان‏های مرتبط با چالش‏های شغلی، هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط با مراجعان در اتاق درمان و هیجان‏های تجربه­شده بوده‏اند (نمودار 1). منظور از توانایی­های هیجانی مهارت درمانگران در کنترل هیجان‏های خود در اتاق درمان و همچنین، خارج از اتاق درمان است. هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی به معنای حالتی از خستگی جسمی، عاطفی و روانی درمانگر ناشی از شرایط طاقت­فرسای هیجانی تجربه­شده بوده‏اند. منظور از هیجان‏های مرتبط با چالش­های شغلی موقعیت­های هیجانی دشوار در حرفهۀ درمانگری هستند که درمانگران در فرایند درمان با آن‏ها مواجه می­شوند. هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط با مراجعان در اتاق درمان به معنای هیجان‏های تجربه­شدۀ درمانگر در موقعیت­های دشوار درمانی برای برقراری ارتباط مؤثر درمانگر با مراجع هستند. نوع هیجان‏های تجربه­شده به هیجان‏های منفی تجربه­شدهۀ درمانگران در ارتباط با مراجع و در مسیر فرایند درمان اشاره دارد. ساخت و اعتباریابی پرسشنامۀ تجربه‏های هیجانی بر مبنای این پنج عامل در مرحله کمّی پژوهش انجام شده است که در این مقاله بررسی می­شود.

نمودار 1. تجربه‏های هیجانی درمان­گران در فرایند درمان

Chart 1. Emotional experiences of therapists in the treatment process

 

بدون­ شک، همۀ مشاوران و درمانگران به طرزی اجتناب­ناپذیر، نسبت به عدم ­کنترل هیجان­های خود آسیب­پذیر هستند (Lee et al., 2023). با توجه به اهمیت آگاهی درمانگران نسبت به هیجان­های خود (Kaplowitz et al., 2011)، داشتن معیارهای روان­سنجی قوی و کاربردی از فرآیندها و مهارت­های هیجانی ضروری است (Sloan & Kring, 2007). از طرف دیگر، گام اول در بهبود توانایی درمانگران در کنترل هیجان‏های خود شناسایی این تجربه‏های هیجانی است. آگاهی نسبت به باورها، خواسته‌ها، احساسات و خاطرات و تأمل در حالت‏های ذهنی درمانگران ممکن است در توسعه، تشخیص و مدیریت هیجان­های آن‏ها نقشی مهم ایفا کند (Bhola & Mehrotra, 2021). در مرحلۀ کیفی پژوهش دلاور و همکاران (1402)، این آگاهی نسبت به تجربه‏های هیجانی درمانگران حاصل شده است. در مرحلۀ کمّی، تلاش شده است تا با ساخت پرسشنامه و جمع­آوری داده­های کمّی، ساختار عاملی شناسایی­شده اعتباریابی شود. نتایج این پژوهش می­تواند برای درمانگران و مدیران مراکز و کلینیک­های روان­درمانی، ابزاری معتبر را برای شناسایی آسیب‌پذیری درمانگران از نظر تجربه‏های هیجانی آن­ها ارائه دهد. بر این اساس، این پژوهش به دنبال پاسخ دادن به پرسش­های زیر بود:

  1. مقیاس «تجربه‏های هیجانی درمانگران» دارای چه گویه­هایی است؟
  2. ساختار عاملی «مقیاس تجربه‏های هیجانی درمانگران» چگونه است؟
  3. همبستگی جنس و سابقۀ تدریس دانشگاهی با نمره‏های عامل‏ها و نمرۀ کل مقیاس تجربه‏های هیجانی درمانگران چقدر است؟
  4. آیا توزیع نمونۀ مورد مطالعه برحسب عامل­های استخراج‏شده در نمودارهای ستونی تقریباً نرمال است؟
  5. هنجار­های درصدی و نقاط برش نمره‏های مقیاس سنجش تجربه‏های هیجانی درمانگران چگونه‏اند؟

روش پژوهش

این مقاله برگرفته از بخشی از نتایج پژوهشی است که در زمینۀ تجربه‏های هیجانی درمانگران به روش ترکیبی با رویکرد اکتشافی متوالی (کیفی - کمّی) انجام شده است. روش پژوهش در مرحلۀ کمّی این پژوهش، به لحاظ معیار هدف از نوع کاربردی و به لحاظ روش گردآوری داده­ها از نوع توصیفی و غیرآزمایشی بود. در میان انواع روش­های توصیفی، این پژوهش در گروه مطالعه‏های همبستگی و تحلیل عاملی قرار می­گیرد. جامعۀ آماری شامل کلیۀ مشاوران و درمانگران شاغلی بود که در مراکز مشاوره و روان­شناسی دارای مجوز فعالیت از بهزیستی (180 مرکز) و نظام روان­شناسی (38 مرکز) در محدودۀ شهر اصفهان در بازۀ زمانی 2-1401 مشغول به فعالیت و دارای دست‏کم 2 سال سابقۀ کار بودند. مدرک تحصیلی آن‏ها دست‏کم در سطح کارشناسی ارشد و در زیرمجموعه­های روان‏شناسی، مشاوره و روان­درمانی بوده است و دست‏کم یک دورۀ کوتاه‏مدت به طول 24 ساعت برای درمان اختلال­های رفتاری و روان‏شناختی ویژه را گذرانده بودند. داده­های پژوهش طی زمستان سال 1401 تا بهار 1402 گردآوری شده‏اند. تعداد دقیق اعضای جامعۀ آماری در دسترس نبوده است؛ اما تعداد آن‏ها، بر اساس نظر کارشناسان سازمان­های مربوط شامل بهزیستی و نظام روان­شناسی، بیش از 1100 نفر برآورد می­شود.

به منظور برآورد حجم نمونه از خطوط راهنمای ارائه‏شده توسط هِر[2] و همکاران (2021) برای تحلیل عاملی استفاده شده است. دو خط راهنمای اصلی برآورد حجم نمونه برای تحلیل عاملی شامل معیارهای مطلق و معیارهای نسبی هستند. بر اساس معیارهای مطلق حجم نمونه در تحلیل عاملی، ضروری است که بیشتر از 100 واحد نمونه بر اساس معیار سهل­گیرانه و بیشتر از 200 واحد بر مبنای معیار سخت­گیرانه مطالعه شوند. همچنین، بر مبنای معیارهای نسبی، خط راهنمای ارائه‏شده بیان می­کند حداقل حجم نمونه باید نسبت 5 به 1 به‏ازای تعداد متغیرها یا گویه­های شرکت داده‏شده در تحلیل عاملی را رعایت کند. در این پژوهش، با توجه به اینکه 47 گویه در مرحلۀ نهایی پژوهش کمّی انتخاب و داده­ها برای آن‏ها گردآوری شدند، کمترین حجم نمونه برابر 235 (235 = 5 × 47) نفر تعیین شد؛ به این ترتیب، حجم نمونه در بخش کمّی مطالعه هر دو معیار مطلق (بیشتر از 200 واحد) و نسبی (حداقل حجم نمونۀ مساوی با پنج‏برابر تعداد گویه­ها) را رعایت کرده است. در گردآوری داده­ها، تلاش و دقتی زیاد به عمل آمد تا داده­ها با کیفیت قابل قبول گردآوری شوند و مجموعۀ داده­ها با افت حجم نمونه مواجه نشوند.

روش­های آماری در دو سطح توصیفی و استنباطی استفاده شده‏اند. در سطح توصیفی، از شاخص­های معمول تمایل مرکزی و شاخص­های پراکندگی شامل میانگین و انحراف­ معیار و همچنین، توزیع مطلق و نسبی درمانگران مورد ­مطالعه استفاده شده است. بیشتر روش­های آماری ­استفاده‏شده در سطح استنباطی قرار داشته­اند. این روش­ها شامل استفاده از ضرایب همبستگی و معناداری آن‏ها و تحلیل عاملی اکتشافی به منظور استخراج متغیرهای نهفته در گویه­های تدوین­شدۀ پژوهش (شامل برآورد بارهای عاملی و معناداری آن‏ها، برآورد ویژه­مقدارها و ارزیابی آن‏ها بر اساس معیار کیزر[3] و رسم نمودار سنگریزه) بود. در این قسمت، از ضرایب آلفای کرونباخ و ضرایب قابلیت اعتماد ترکیبی و همچنین، ماتریس فورنل و لارکر برای ارزیابی اعتبار و قابلیت اعتماد اندازه­گیری عامل­ها بهره گرفته شد. در ادامه، روایی همگرا با استفاده از مقیاس اضطراب بررسی شد. همچنین، ضریب پایایی با روش بازآزمایی محاسبه شد.

ابزار ساخته­شدۀ اولیه

ابزار ساخته­شدۀ اولیه شامل 53 گویه بود. صورت­بندی جمله‏های آن بر اساس تحلیل مضمون انجام‏شده در مرحلۀ کیفی پژوهش انجام شده است. در مقیاس نهایی، پنج گویه شامل گویه­های شمارۀ 21 تا 25 به صورت معکوس امتیازدهی می­شوند. مصاحبه­ها در مرحلۀ کیفی، از 20 نفر از درمانگران شهر اصفهان انجام شدند. گویه­های تدوین­شده در ذیل پنج عامل فرعی یا خرده­مقیاس اولیه ساخت داده شدند. طیف پاسخگویی پنج­درجه­ای (به‏ترتیب کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم، کاملاً مخالفم) بوده است. خرده­مقیاس هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط با مراجعان شامل 10 گویه، خرده­مقیاس توانایی­های هیجانی شامل 10 گویه، خرده­مقیاس هیجان‏های مرتبط با چالش­های شغلی شامل 14 گویه، خرده­­مقیاس هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی شامل 9 گویه و در نهایت، خرده­مقیاس نوع هیجان‏های تجربه­شده شامل 10 گویه بود. گویه­ها و خرده­مقیاس­ها اولیه و مقدماتی بودند و پس از انجام مطالعۀ مقدماتی، به منظور ارزیابی معیارهای اعتبار و قابلیت اعتماد آن‏ها و در نهایت، پس از انجام تحلیل عاملی اکتشافی بر روی گویه­ها و ساختار عاملی نهفته در آن‏ها، نهایی شده‏اند.

به منظور شناسایی دورافتاده­ها یا پاسخ­گویانی که به طور غیرطبیعی متفاوت از دیگران پاسخ داده­اند، بر اساس معیارهای تعریف‏شده توسط هر و همکاران (2021)، این افراد در سه حالت تک­‏متغیره، دومتغیره و چندمتغیره شناسایی شدند؛ به این ترتیب، شش داده شامل کدهای 21، 95، 120، 146، 176 و 210 به عنوان داده­هایی دورافتاده­ که می­توانند نتایج پژوهش را تحت ­تأثیر قرار دهند، از مجموعۀ داده­ها حذف شدند؛ در نتیجه، در تحلیل نهایی داده­ها، 229 پرسشنامه وارد شدند.

 

یافته­ها

تحلیل ماتریس همبستگی

یکی دیگر از نکات مهمی که بر اساس الگوی هِر و همکاران (2021) به عنوان مقدمه­ای بر تحلیل عاملی باید بر آن تمرکز کرد، وجود روابط خطی معنادار بین معرف­هایی است که برای یک عامل تعریف شده­اند. هرچند ممکن است روابط غیرخطی نیز در میان این معرف­ها مشاهده شوند، نباید این روابط آنچنان قوی باشند که پیوند خطی میان معرف­ها را غیرمعنادار کنند. شکل توزیع منفرد پنج عامل اولیه از تقارنی بالا برخوردار است و داده­هایی مشاهده نمی­شوند که به طور غیرعادی شکل توزیع را به سمت راست یا چپ متمایل کنند. همچنین، روابط خطی میان عامل­ها قوی و معنادار هستند. ضرایب همبستگی به‏دست‏آمده معنادار هستند (p < 0.001)؛ به این ترتیب، معیارهای کمّی حداقلی برای تعریف یک مقیاس در سطح انتزاع بالاتر که متشکل از پنج مؤلفه یا خرده­مقیاس باشد، فراهم هستند. کدهای ZEE_1 تا ZEE_5 به‏ترتیب نمایندۀ خرده­مقیاس­های هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط با مراجعان، توانایی­های هیجانی، هیجان‏های مرتبط با چالش­های شغلی، هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی و نوع هیجان‏های تجربه­شده هستند.

عامل­پذیری گویه­ها

تحلیل­های انجام­شده بر روی ماتریس­های همبستگی، به عنوان مقدمه­ای بر تحلیل عاملی اکتشافی، نشان دادند داده­های گردآوری‏شده برای 47 گویۀ مورد ­مطالعه از الگویی پیروی می­کنند که دست‏کم می‏توان یک عامل را از آن‏ها استخراج کرد. آزمون بارتلت[4] با مقایسۀ ماتریس همبستگی برای 47 گویۀ تدوین‏شده در پرسشنامۀ حاصل از پژوهش کیفی و بخش مقدماتی کمّی با یک ماتریس صفر حاکی از وجود تفاوت معنادار آن‏ها است (Sig < 0.05). همچنین، معیار KMO[5] برابر 856/0، با توجه به نقطۀ برش 70/0، حاکی از آن است که دست‏کم یک عامل معنادار به لحاظ آماری در داده­ها نهفته است.

تعداد عامل­های اولیه

مهم­ترین نتایج حاصل از اطلاعات ارائه‏شده در نمودار (2) و جدول (1) نشان داد بر اساس معیار کیزر، به لحاظ آماری، تا یازده عامل قابل ­استخراج هستند. به عبارت دیگر، 11 عامل (با ترکیب و وزنی متفاوت از گویه­ها) توان تبیین بیشتر از 1 واحد واریانس را دارا هستند. بر اساس معیار شکست در نمودار سنگریزه، نیز شش عامل قابل استخراج هستند. کاهش مقدار ویژه از مقدار 24/3 در عامل ششم به مقدار 75/1 در عامل هفتم نشان می­دهد شش عامل اول توانی بسیار بالا در تبیین واریانس موجود در داده­ها را دارا هستند؛ به نحوی که 30/52 درصد از کل واریانس موجود در داده­ها با استفاده از شش عامل اول تبیین می­شود و پنج عامل بعدی، با ویژه­مقدارهایی از 21/1 تا 75/1، فقط می­توانند 81/15 درصد (تفاوت دو مقدار 11/68 و 30/52) از واریانس باقیمانده در داده­ها را تبیین کنند؛ به این ترتیب، شش عامل استخراج شدند.

 

 

نمودار 2. نمودار سنگریزه برای نمایش عامل­های استخراج­شده و مقدار ویژۀ آن‏ها

Chart 2. Scree Plot to show the extracted factors and their eigenvalues 

 

جدول 1: ویژه‏مقدارها و درصدهای واریانس تبیین­شده برای عامل­های استخراج پس از چرخش عاملی

Table 1: Eigenvalues and explained variance percentages for extraction factors after factor rotation

مؤلفه

مقدار

درصد واریانس

درصد تجمعی

1

43/12

43/12

 

2

45/4

46/9

90/21

3

92/3

35/8

25/30

4

61/3

68/7

93/37

5

50/3

46/7

39/45

6

24/3

90/6

30/52

 

ساختار عاملی نهایی

با توجه به نتایج حاصل از تحلیل عاملی اکتشافی، ساختار عاملی نهایی به شرح جدول (2) به دست آمد (پاسخ به پرسش­های دوم و سوم پژوهش). بر این اساس، شش عامل استخراج‏شده بر مبنای محتوا و شباهت معنایی گویه­ها به‏ترتیب شامل هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی به عنوان عامل شمارۀ یک، هیجان‏های مرتبط با چالش­های شغلی به عنوان عامل شمارۀ دو، توانایی­های هیجانی به عنوان عامل شمارۀ سه، نوع هیجان‏های تجربه­شده به عنوان عامل شمارۀ چهار، هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط به عنوان عامل شمارۀ پنج و هیجان‏های ناشی از تردید و نااطمینانی به عنوان عامل شمارۀ شش می­شوند.

به این ترتیب، مقیاس نهایی شامل 35 گویه (پس از حذف 19 گویه) و ش عامل تعریف شده است. بارهای عاملی برای کلیۀ گویه­­ها در دامنۀ قابل ­قبول قرار دارند و به لحاظ آماری معنادار هستند. توزیع نمونۀ مورد مطالعه نشان داد مجموع نمرۀ حاصل از مقیاس و خرده‏مقیاس‏های شش­گانۀ آن توزیع­های به‏دست‏آمده نزدیک به توزیع نرمال است؛ هرچند در رابطه با خرده‏مقیاس هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی، اندکی کجی مثبت مشاهده می­شود.

عامل­های تعریف­شده در ادامه آورده شده‏اند. نتایج برحسب نمره‏های عاملی (وزن­دهی بر مبنای بار عاملی) و برحسب مجموع نمره (وزن برابر به هر یک از گویه­ها) بیان خواهد شد و همبستگی بین دو شیوۀ نمره­دهی بررسی خواهد شد. همچنین، مشخص خواهد شد آیا امکان محاسبۀ نمرۀ عاملی یا مجموع نمره برای یک عامل در مرتبۀ دوم به عنوان تجربه‏های هیجانی درمانگر وجود خواهد داشت یا خیر.

 

جدول 2: ساختار عاملی نهایی برای تحلیل عاملی اکتشافی شامل ش عامل و 35 گویه

Table 2: Final factor structure for exploratory factor analysis including six factors and thirty-five items

عامل

1

2

3

4

5

6

گویه

هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی

هیجان‏های مرتبط با چالش‏های شغلی

توانایی‏های هیجانی

نوع هیجان‏های تجربه‏شده

هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط

هیجان‏های ناشی از تردید و نااطمینانی

1

636/0

 

 

 

 

 

2

813/0

 

 

 

 

 

3

760/0

 

 

 

 

 

4

759/0

 

 

 

 

 

5

652/0

 

 

 

 

 

6

553/0

 

 

 

 

 

7

811/0

 

 

 

 

 

8

852/0

 

 

 

 

 

9

 

593/0

 

 

 

 

10

 

678/0

 

 

 

 

11

 

589/0

 

 

 

 

12

 

665/0

 

 

 

 

13

 

669/0

 

 

 

 

14

 

662/0

 

 

 

 

15

 

650/0

 

 

 

 

16

 

 

688/0

 

 

 

17

 

 

776/0

 

 

 

18

 

 

757/0

 

 

 

19

 

 

732/0

 

 

 

20

 

 

749/0

 

 

 

21

 

 

 

713/0

 

 

22

 

 

 

595/0

 

 

23

 

 

 

784/0

 

 

24

 

 

 

826/0

 

 

25

 

 

 

795/0

 

 

26

 

 

 

 

697/0

 

27

 

 

 

 

523/0

 

28

 

 

 

 

689/0

 

29

 

 

 

 

656/0

 

30

 

 

 

 

721/0

 

31

 

 

 

 

542/0

 

32

 

 

 

 

619/0

 

33

 

 

 

 

 

738/0

34

 

 

 

 

 

728/0

35

 

 

 

 

 

746/0

 

صورت­بندی خرده‏مقیاس­ها برای گویه­هایی که در مرحلۀ نهایی تحلیل عاملی اکتشافی در تعریف عامل­ها مشارکت داشته­اند، در جدول (2) گزارش شده است (پاسخ به پرسش­های دوم و سوم پژوهش).

به منظور بررسی روایی همگرا از مقیاس اضطراب استفاده شد. بررسی ادبیات پژوهش نظری و تجربی (Cohen, 1952; Hayes & Gelso, 1991; Yulis & Kieser, 1968) نشان می­دهد اضطراب به عنوان مؤلفه‏ای مهم در عدم ­توانایی در کنترل هیجان‏های درمانگر محسوب می­شود. در پژوهش هایس و گسلو[6] (1991)، ارتباط مثبت بین اضطراب وضعیتی و رفتار انتقال متقابل در میان کارآموزان درمانگر تأیید شده است. تحلیل داده­ها نشان داد روایی همگرا نیز بر مبنای همبستگی نمره‏های حاصل از مقیاس تجربه‏های هیجانی درمانگران با مقیاس اضطراب به مقدار 739/0 (P < 0.001) به ­دست آمد.

ضریب پایایی با روش بازآزمایی بر اساس داده­های گردآوری‏شده برای 32 نفر از درمانگران در دو نوبت و با فاصلۀ زمانی دو هفته به ­دست آمد (در مرحلۀ اول، 35 نفر مطالعه شدند و در مرحلۀ دوم، 3 نفر از آنان در­ دسترس نبودند). مقدار ضریب، به­ترتیب برای خرده‏مقیاس‏های هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی برابر 878/0، هیجان‏های مرتبط با چالش­های شغلی برابر 908/0، توانایی‏های هیجانی برابر 769/0، نوع هیجان‏های تجربه­شده برابر 867/0، هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط برابر 917/0، هیجان‏های ناشی از تردید و نااطمینانی برابر 795/0 و در ­مجموع، برای مقیاس تجربه‏های هیجانی درمانگران برابر 922/0 به­ دست آمد.

نمره‏های هنجار و رتبه­های درصدی

به منظور تدوین نمره‏های هنجار و تعیین رتبه­های درصدی، در ابتدا، ضرایب همبستگی دونقطه­ای رشته­ای بین جنس و سابقۀ فعالیت دانشگاهی از یک سو و نمره‏های حاصل از مقیاس تجربه‏های هیجانی درمانگر و ابعاد آن از سوی دیگر محاسبه شدند تا مشخص شود آیا همبستگی معناداری بین آن‏ها وجود دارد یا خیر و ضروتی برای تدوین این جدول به‏تفکیک وجود دارد یا خیر (جدول 3). در انجام محاسبه‏ها، به دو گروه مرد و زن به‏ترتیب کد صفر و یک اختصاص یافت. همچنین، به دو گروه بدون سابقه و دارای سابقۀ فعالیت دانشگاهی کد صفر و یک اختصاص یافت. نتایج به‏دست‏آمده نشان می­دهد ضرایب همبستگی به‏دست‏آمده برای تجربه‏های هیجانی درمانگر و مؤلفه­های آن با جنسیت درمانگر و همچنین، سابقۀ فعالیت دانشگاهی فاقد تفاوت معنادار هستند؛ به این ترتیب، جدول نمره‏های هنجار برای کل و بدون تفکیک برحسب جنس و سابقه تدوین شد.

 

جدول 3: ضرایب همبستگی دورشته­ای اسپیرمن بین جنس و سابقۀ فعالیت دانشگاهی با تجربه‏های هیجانی درمانگر و مؤلفه­های آن

Table 3: Spearman biserial coefficients between sex and academic work experience with the therapist's emotional experience and its components

 

تجربه‏های هیجانی درمانگر

هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی

هیجان‏های مرتبط با چالش­های شغلی

توانایی هیجانی

نوع هیجان‏های تجربه‏شده

هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط

هیجان‏های ناشی از تردید و نااطمینانی

جنس

026/0rpb =

700/0 P =

070/0 rpb =

292/0 P =

008/-  rpb =

904/0 P =

021/0 rpb =

748/0 P =

127/- rpb =

055/0 P =

043/-  rpb =

515/0 P =

039/- rpb = 554/0 P =

سابقه

000/0 rpb =

999/0P =

105/0 rpb =

113/0 P =

005/-  rpb =

941/0 P =

062/0 rpb =

353/0 P =

010/0 rpb =

886/0 P =

094/- rpb =

157/0 P =

014/0 rpb =

836/0 P =

 

در جدول (4)، بر مبنای روش فراوانی تراکمی کمتر از اعداد میانی و تبدیل نمره­ها به رتبۀ درصدی و همچنین، محاسبۀ نمره­های استاندارد Z (با میانگین صفر و انحراف معیار صفر) و همچنین، نمره­های استاندارد T (با میانگین 50 و انحراف معیار 10)، اطلاعات لازم برای تفسیر نمره‏های حاصل از مقیاس تجربه‏های هیجانی درمانگر فراهم شد (پاسخ به پرسش ششم پژوهش). لازم است تأکید شود نمرۀ کمتر برای درمانگران از مقیاس تجربه‏های هیجانی مطلوب­تر تفسیر می­شود.

 

جدول 4:  نمره‏های هنجار برای سنجش تجربه‏های هیجانی درمانگر

Table 4: Norm scores for measuring the therapist's emotional experiences

 

شاخص آماری

طبقات

فراوانی

درصد تراکمی

فراوانی تراکمی زیرعدد میانی

رتبۀ درصدی

نمرۀ Z

نمرۀ T

35-44

2

9/0

2

87/0

82/2-

8/21

45-54

4

6/2

4

75/1

26/2-

4/27

55-64

5

8/4

7

06/3

66/1-

4/33

65-74

24

3/15

17

42/7

11/1-

9/38

75-84

61

9/41

58

33/25

59/-

1/44

85-94

44

1/61

122

27/53

11/-

9/48

95-104

43

9/79

157

56/65

54/0

4/55

105-114

26

3/91

197

03/86

07/1

7/60

115-124

9

2/95

213

01/93

65/1

5/66

125-135

11

100

223

38/97

21/2

1/72

 

بحث و نتیجه­گیری

این مقاله برگرفته از نتایج پژوهش انجام­شده توسط دلاور و همکاران (1402) است که به روش ترکیبی و با رویکرد اکتشافی متوالی (کیفی - کمّی) انجام شده است. در مرحلۀ اول پژوهش، با روش کیفی تحلیل مضمون، تجربه‏های هیجانی درمانگران در قالب 5 عامل اصلی مشتمل بر توانایی­های هیجانی، هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط با مراجعان، هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی، هیجان‏های مرتبط با چالش­های شغلی و نوع هیجان‏های تجربه­شده، مفهوم­سازی شده بودند. در مرحلۀ کمّی که موضوع مقالۀ حاضر است، پرسشنامۀ مبتنی بر این هیجان‏های تجربه­شده ساخت و اعتباریابی شد. نتایج انجام مطالعۀ مقدماتی، وارسی اولیه و کنترل کیفیت داده­ها (دورافتاده­ها و تحلیل ماتریس همبستگی) و در نهایت، انجام تحلیل عاملی اکتشافی بر روی داده­ها، به پرسشنامۀ مشتمل بر 35 گویه و شناسایی ساختار عاملی نهایی شامل شش عامل هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی، هیجان‏های مرتبط با چالش­های شغلی، توانایی­های هیجانی، نوع هیجان‏های تجربه­شده، هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط با مراجعان و هیجان‏های ناشی از تردید و نااطمینانی منجر شد. در ادامه، ساختار سلسله­مراتبی یا مدل عاملی مرتبۀ دوم برای مقیاس اصلی «تجربه‏های هیجانی درمانگر» که شش عامل فرعی بر روی آن بارگذاری شدند و 35 گویه نیز در مرتبۀ دوم بر روی شش عامل به عنوان خرده­مقیاس­های تجربه‏های هیجانی درمانگر بارگذاری شدند، تأیید شد. گفتنی است، بر اساس تحلیل­های تک­متغیره، دومتغیره و چندمتغیرۀ داده­های دورافتاده در مرحلۀ مقدماتی، شش واحد از نمونه­های مورد ­مطالعه حذف شدند. به منظور بررسی روایی ابزار ساخته­شده، روایی همگرا محاسبه شد و به منظور بررسی پایایی، ضرایب پایایی با روش بازآزمایی محاسبه شدند. با توجه به وجود رابطۀ مثبت بین اضطراب و عدم ­کنترل هیجان‏های درمانگران بر اساس ادبیات موضوع، روایی همگرا با مقیاس اضطراب محاسبه و ­تأیید شد. همچنین، مقادیر ضرایب پایایی با روش بازآزمایی برای همۀ خرده­مقیاس­های تجربه‏های هیجانی درمانگران مطلوب بودند.

به منظور مقایسۀ نتایج این پژوهش با پژوهش­های پیشین، در میان پژوهش­های داخلی، مطالعه­ای وجود ندارد که این موضوع را بررسی کرده باشد. در میان پژوهش­های خارجی، نیز موضوع واکنش­های هیجانی درمانگران و استخراج عوامل مرتبط با آن، با استفاده از ابزارهای کمّی سنجش شده است. در برخی از پژوهش­ها، پاسخ­های هیجانی درمانگران نسبت به بیماران با استفاده از چک‏لیست‏های واژه­های احساسی 30، 24، 48 و 58گویه‏ای تحلیل و ارزیابی شده و تلاش شده است تا عامل­های مرتبط با پاسخ­های احساسی با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی شناسایی شوند. برای مثال، وایت[7] و همکاران (1982)  با بررسی احساسات درمانگران با استفاده از استفاده از چک­لیست 30 واژه‏ و انجام تحلیل عاملی اکتشافی، به عامل­های پاسخ نقش، پاسخ تشخیصی، پاسخ شخصیت و پاسخ تعارض دست یافتند. دال[8] و همکاران (2012) با انجام تحلیل عاملی بر روی چک­لیست 58 واژۀ احساسی، چهار عامل بالینی معنادار به نام‌های اعتماد­به­نفس، ناکافی، والدینی و بی‌تفاوت را شناسایی کرده­اند. اولبرگ[9] و همکاران (2013) با استفاده از چک­لیست 24 واژه، به چهار عامل بالینی معنا‌دار شامل باعتماد­به­نفس، ناکافی، بی­تفاوت و خنثی دست یافتند. لیندکویس[10]‏ و همکاران (2017) نیز از چک­لیست 24 واژه به همین منظور استفاده و چهار ساختار عاملی با عناوین درگیر، ناکافی، آرام و جابه‏جا­شده را استخراج کرده‏اند. بتان[11] و همکاران (2005) با تحلیل احساسات روان­درمانگران با استفاده از پرسشنامۀ پاسخ درمانگر، هشت عامل مرتبط با واکنش­های هیجانی درمانگران شامل غرق­شده/بی­نظم، درمانده/ناکافی، مثبت، خاص/بیش­از­حد درگیر، جنسی، بی­تفاوت، والدینی/محافظ و مورد­ انتقاد/مورد بدرفتاری را شناسایی کردند. تنزیلی[12] و همکاران (2016) با استفاده از همین پرسشنامه، در نهایت، به نه عامل متقابل و متمایز شامل درمانده/ناکافی، غرق­شده/بی­نظم، مثبت/رضایت­بخش، خصمانه/عصبانی، مورد­ا نتقاد/­بی­ارزش­شده، والدین/محافظت­کننده، خاص/بیش­از­حد درگیر، جنسی و بی­تفاوت دست یافتند. سبرگ[13] و همکاران (2019)  نیز با انجام پژوهشی مشابه، در نهایت، به هفت عامل متمایز شامل درمانده/ناکافی، غرق­شده/بی­نظم، متخاصم/عصبانی، والدینی/محافظت‏کننده، بی­تفاوت، خاص/بیش­از­حد درگیر و جنسی دست یافتند. بهولا و مهروترا[14] (2021)، در پژوهشی مشابه، ابعاد مثبت/راضی‌کننده، والدین/محافظت‌کننده و درمانده/ناکافی را استخراج کرده‏اند. برگ و لوند[15] (2022)  نیز در همین راستا، شش گروه درمانگر متمایز از نظر واکنش­های هیجانی شامل بیش­از­حد درگیر، بدون درگیری، شدت کم انتقال متقابل، شدت زیاد در انتقال متقابل، والدینی و انتقال متقابل جنسی را شناسایی کرده‏اند؛ این درحالی است که نتایج پژوهش حاضر شش عامل اصلی برای تجربه‏های هیجانی درمانگران در شهر اصفهان، شامل توانایی­های هیجانی، هیجان‏های مرتبط با فرسودگی شغلی، هیجان‏های مرتبط با چالش­های شغلی، هیجان‏های ناشی از نوع ارتباط با مراجعان در اتاق درمان، نوع هیجان‏های تجربه­شده و هیجان‏های ناشی از تردید و نااطمینانی را شناسایی کرده است که از نتایج پژوهش­های بیان‏شده متمایز است.

با توجه به اهمیت تجربه‏های هیجانی درمانگران، به ویژه هنگام درمان مراجعان، نتایج این پژوهش می­تواند در شناسایی آسیب­های احتمالی درمانگران نقشی مهم ایفا کند. از آنجا که عدم­ توانایی درمانگران در کنترل هیجان­های خود ممکن است بر روند درمان مراجعان تأثیر منفی و گاهاً جبران­ناپذیر داشته باشد، وجود ابزاری استاندارد که بتواند آسیب­های احتمالی درمانگران را از منظر هیجان­های تجربه­شدۀ آن‏ها­ شناسایی کند، بسیار ضروری است. نتایج این پژوهش این ابزار استاندارد را ساخت و اعتباریابی کرده است و آن را به عنوان اولین ابزار بومی­شدۀ سنجش هیجان­های تجربه­شدۀ درمانگران، در اختیار متولیان امر قرار داده است. بدیهی است، آگاهی درمانگران و همچنین، مسئولان کلینیک­ها و مراکز روان­درمانی پیش از ورود این افراد به حوزۀ درمان می­تواند به شناسایی آسیب­های هیجانی احتمالی درمانگران منجر شود و از بسیاری از پیامدهای منفی در روند درمان جلوگیری کند. از طرف دیگر، این ابزار می­تواند به منظور شناسایی زمینه­های آموزشی مورد­ نیاز و ضروری برای درمانگران استفاده شود. با استفاده از ابزار تجربه‏های هیجانی درمانگران، نقاط آسیب درمانگران از نظر کنترل هیجان‏ها یا زمینه­های نیازمند بهبود آنان شناسایی شده‏اند و بر اساس آن‏ها، برنامه­ریزی­های مرتبط با آموزش و توسعۀ منابع انسانی و تدوین راهبردهای مرتبط توسط مدیران کلینیک­ها و مراکز مشاوره انجام می‏شوند. 

این پژوهش ممکن است به عنوان یک نقطۀ آغاز برای انجام پژوهش­های کمّی، با استفاده از پرسشنامۀ تجربه‏های هیجانی درمانگران به­ شمار رود؛ هرچند برای تعمیم­پذیری و اعتباریابی نتایج این پژوهش به انجام پژوهش­های مرتبط نیازمند است. از آنجا که جامعۀ آماری پژوهش درمانگران شهر اصفهان بوده است، لازم است تعمیم­پذیری نتایج با احتیاط انجام شود. همچنین، مناسب است نتایج پژوهش­های بیشتر در این باره برحسب رویکرد درمانی، سابقۀ کار درمانگر، حطیۀ فعالیت و نوع مراجع تحلیل شود؛ موضوعی که می­توان آن را از محدویت­های پژوهش حاضر دانست. برای اعتباریابی بیشتر نتایج این پژوهش، پیشنهاد می­شود پژوهشگران آتی به شناسایی تجربه‏های هیجانی درمانگران با استفاده از روش­های کیفی در جامعۀ آماری بزرگ­تر اقدام کنند. همچنین، انجام پژوهش­هایی برای شناسایی تجربه‏های هیجانی درمانگران از دیدگاه مراجعان ممکن است اعتباریابی بیشتر نتایج این پژوهش را نتیجه دهد.

 

[1] Freud 

[2] Hair

[3] Kaiser

[4] Bartlett

[5] Kaiser-Meyer-Olkin

[6] Hayes & Gelso

[7] Whyte

[8] Dahl

[9] Ulberg

[10] Lindqvist

[11] Betan

[12] Tanzilli

[13] Berg

[14] Bhola & Mehrotra

[15] Lundh

References

پارسا، م. (1391). انگیزش و هیجان. تهران. انتشارات دانشگاه پیام­نور.
خداپناهی، م. (1389). انگیزش و هیجان. تهران. سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت). پژوهشکدۀ تحقیق و توسعۀ علوم انسانی.
جلالی، ح.، نظری، م.، کریمی، م.، سلطانی، ا.، و خرمکی، ز. (1401). تأثیر آموزش مهارت­های تنظیم هیجان بر تاب­آوری سربازان بر اساس مدل خود­کارآمدی. مجلۀ طب نظامی، 24(1)، 1015-1008. https://doi.org/10.30491/JMM.24.1.1008
دلاور، آ.، نامدارپور، ف.، و تبریزی، م. (1402.، بررسی تجارب هیجانی درمانگران بالینی و خانواده در جلسات درمان بالینی. مجلۀ دانشکدۀ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 66(2)، 200-189.https://doi.org/ 10.22038/mjms.2022.67926.4028
 
 
References
Alcaro, A., Isidoro, S. I., Conversi, D., Accoto, A., & Lobb, M. S. (2020). The Emotional Personality of Psychotherapists: A Pilot Research with Gestalt-Therapy Clinicians. Psychology, 11(11), 1628. https://doi.org/10.4236/psych.2020.1111103
Alfonso, C. A. (2023). Clinical Implications of Countertransference in the Treatment of Addictions (Vol. 51, pp. 133-140). Guilford Press.
Berg, J., & Lundh, L.-G. (2022). General patterns in psychotherapists’ countertransference. Psychoanalytic Psychology, 39(2), 145.  https://psycnet.apa.org/buy/2021-88903-001
Berg, J., Lundh, L.-G., & Falkenstrom, F. (2019). Countertransference in Swedish psychotherapists: testing the factor structure of the Therapist Response Questionnaire. Research in Psychotherapy: Psychopathology, Process, and Outcome, 22(1). https://doi.org/10.4081/ripppo.2019.331
Betan, E., Heim, A. K., Zittel Conklin, C., & Westen, D. (2005). Countertransference phenomena and personality pathology in clinical practice: An empirical investigation. American journal of Psychiatry, 162(5), 890-898. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.162.5.890
Bhola, P., & Mehrotra, K. (2021). Associations between countertransference reactions towards patients with borderline personality disorder and therapist experience levels and mentalization ability. Trends in Psychiatry and Psychotherapy, 43, 116-125. https://doi.org/10.47626/2237-6089-2020-0025
Cohen, M. B. (1952). Countertransference and anxiety. Psychiatry, 15(3), 231-243.
Dahl, H.-S. J., Røssberg, J. I., Bøgwald, K. P., Gabbard, G. O., & Høglend, P. A. (2012). Countertransference feelings in one year of individual therapy: An evaluation of the factor structure in the Feeling Word Checklist-58. Psychotherapy Research, 22(1), 12-25. https://doi.org/10.1080/10503307.2011.622312
Delavar, A., Namdarpour, F., & Tabrizi, M. (2022). An Investigation on Emotional Experiences of Clinical and Family Therapists in Clinical Therapy Sessions. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences, 66(2), 189-200. [In Persian]
Flemotomos, N., Martinez, V., Chen, Z., Singla, K., Ardulov, V., Peri, R., …, & Narayanan, S. (2021). Automated Evaluation Of Psychotherapy Skills Using Speech And Language Technologies. Behav Res Methods, 54(2), 690-711. https://doi.org/10.3758/s13428-021-01623-4
Flückiger, C., Del Re, A. C., Wampold, B. E., & Horvath, A. O. (2018). The alliance in adult psychotherapy: A meta-analytic synthesis. Psychotherapy, 55(4), 316. https://doi.org/10.1037/pst0000172
Gazzillo, F., Kealy, D., & Bush, M. (2022). Patients’ tests and clinicians’ emotions: A clinical illustration. Journal of Contemporary Psychotherapy, 52(3), 207-216. https://doi.org/10.1007/s10879-022-09535-w
Gelso, C. J., Latts, M. G., Gomez, M. J., & Fassinger, R. E. (2002). Countertransference management and therapy outcome: An initial evaluation. Journal of Clinical Psychology, 58(7), 861-86. https://doi.org/10.1002/jclp.2010
Hair Jr, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C. M., Sarstedt, M., Danks, N. P., Ray, S., ..., & Ray, S. (2021). An introduction to structural equation modeling. Partial least squares structural equation modeling (PLS-SEM) using R: a workbook, 1-29.‏ https://doi.org/10.1007/978-3-030-80519-7_1
Hayes, J. A., & Gelso, C. J. (1991). Effects of therapist‐trainees' anxiety and empathy on countertransference behavior. Journal of Clinical Psychology, 47(2), 284-290. https://doi.org/10.1002/1097-4679(199103)47:2<284::AID-JCLP2270470216>3.0.CO;2-N
Heinonen, E., & Nissen-Lie, H. A. (2020). The professional and personal characteristics of effective psychotherapists: a systematic review. Psychotherapy Research, 30(4), 417-432. https://doi.org/10.1080/10503307.2019.1620366
Jalali, H., Nazari, M., Karimi, M., Soltani, E., & Khoramaki, Z. (2022). The Effect of Emotion Regulation Skills Training on Resilience of Soldiers Based on Self-Efficacy Model. Journal of Military Medicine, 24(1), 1008-1015. https://doi.org/10.30491/JMM.24.1.1008 [In Persian]
Jordaan, I., Spangenberg, J. J., Watson, M. B., & Fouchè, P. (2007). Emotional stress and coping strategies in South African clinical and counselling psychologists. South African Journal of Psychology, 37(4), 835-855. https://doi.org/10.1177/00812463070370041
Khodapanahi, M. K. (2010). Motivation and Emotion. Tehran: Samt [In Persian]
Kaplowitz, M. J., Safran, J. D., & Muran, C. J. (2011). Impact of therapist emotional intelligence on psychotherapy. The Journal of Nervous and Mental Disease, 199(2), 74-84. https://doi.org/10.1097/NMD.0b013e3182083efb
Lambert, M. J., Bergin, A. E., & Garfield, S. (1994). The effectiveness of psychotherapy. Encyclopedia of Psychotherapy, 1, 709-714. https://doi.org/10.1002/9780470479216.corpsy0757
Lee, W. L., Lau, P. L., & Chan, S. L. (2023). PERSONAL GROWTH EXPERIENCES OF COUNTERTRANSFERENCE AMONG MALAYSIAN COUNSELLORS: A PHENOMENOLOGICAL STUDY: Received 2022-11-16; Accepted 2023-01-30; Published 2023-03-10. Journal of Health and Translational Medicine (JUMMEC), 26(1), 96-104. https://doi.org/10.22452/jummec.vol26no1.15
Lindqvist, K., Falkenström, F., Sandell, R., Holmqvist, R., Ekeblad, A., & Thorén, A. (2017). Multilevel exploratory factor analysis of the Feeling Word Checklist–24. Assessment, 24(7), 907-918. https://doi.org/10.1177/1073191116632336
Nissen-Lie, H. A., Dahl, H.-S. J., & Høglend, P. A. (2022). Patient factors predict therapists’ emotional countertransference differently depending on whether therapists use transference work in psychodynamic therapy. Psychotherapy Research, 32(1), 3-15. https://doi.org/10.1080/10503307.2020.1762947
O'Connor, M. F. (2001). On the etiology and effective management of professional distress and impairment among psychologists. Professional Psychology: Research and Practice, 32(4), 345. https://psycnet.apa.org/buy/2001-07733-003
Parsa, M. (2012). Motivation and Emotion. Tehran: Payame Noor University. [In Persian]
Rossberg, J. I., Karterud, S., Pedersen, G., & Friis, S. (2008). Specific personality traits evoke different countertransference reactions: an empirical study. The Journal of Nervous and Mental Disease, 196(9), 702-708. https://doi.org/10.1097/NMD.0b013e318186de80.
Rossberg, J. I., Karterud, S., Pedersen, G., & Friis, S. (2010). Psychiatric symptoms and countertransference feelings: An empirical investigation. Psychiatry Research, 178(1), 191-195. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2009.09.019
 Saxon, D., Barkham, M., Foster, A., & Parry, G. (2017). The contribution of therapist effects to patient dropout and deterioration in the psychological therapies. Clinical Psychology & Psychotherapy, 24(3), 575-588. https://doi.org/10.1002/cpp.2028
Scott, I. G. E. (2022). A Qualitative Study of Therapists’ Experiences of Countertransference when Working Therapeutically with Children and Families [Doctoral dissertation, ResearchSpace@ Auckland].‏
Sloan, D. M., & Kring, A. M. (2007). Measuring changes in emotion during psychotherapy: Conceptual and methodological issues. Clinical Psychology: Science and Practice, 14(4), 307. https://doi.org/10.1111/j.1468-2850.2007.00092.x
Tanzilli, A., Colli, A., Del Corno, F., & Lingiardi, V. (2016). Factor structure, reliability, and validity of the Therapist Response Questionnaire. Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment, 7(2), 147. https://psycnet.apa.org/buy/2015-42708-001
Ulberg, R., Falkenberg, A. A., Nerdal, T. B., Johannessen, H., Olsen, J. E., Eide, T. K., ..., & Dahl, H. S. J. (2013). Countertransference feelings when treating teenagers. A psychometric evaluation of the Feeling Word Checklist–24. American Journal of Psychotherapy, 67(4), 347-358. https://doi.org/10.1176/appi.psychotherapy.2013.67.4.34
Whyte, C., Constantopoulos, C., & Bevans, H. (1982). Types of countertransference identified by Q‐analysis. British Journal of Medical Psychology, 55(2), 187-201. https://doi.org/10.1111/j.2044-8341.1982.tb01497.x
Yulis, S., & Kieser, D. J. (1968). Countertransference response as a function of therapist anxiety and content of patient talk. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 32(4), 413. https://doi.org/10.1037/h0026107
Research in Cognitive and Behavioral Sciences
Volume 13, Issue 2 - Serial Number 25
Research in Cognitive and Behavioral Sciences, Vol. 13, Issue 2, No. 25
February 2024
Pages 97-116

Files

History

  • Receive Date: 18 July 2023
  • Revise Date: 15 August 2024
  • Accept Date: 08 September 2024

Share

How to cite

Statistics