Document Type : Original Article
Authors
1 Associate Professor in Department of Psychology, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan, Iran
2 M.A. in Department of Psychology, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
ذهنآگاهی[1] بهمعنای توجه به شیوهای هدفمند، توصیفناپذیر، مبتنی بر زمان حال، به دور از قضاوت و پیشداوری از وقایع جاری زندگی است (Kabat-Zinn, 2003; Brown & Ryan, 2003) که به پاسخدهی با تفکر و تأمل به رویدادها بهجای پاسخگویی غیرارادی و بدون تفکر و تأمل منجر میشود (Emanuel et al., 2010). افراد ذهنآگاه قادرند با دامنۀ گستردهای از افکار، هیجانها، احساسات و تجربههای گوناگون روبهرو شوند (Brown & Ryan, 2003; Chase-Cantarini & Christiaens, 2019 ) ذهنآگاهی افراد را تشویق به آگاهی بیشتر از تجربیات درونی خود میکند تا روش روبهروشدن با افکار و هیجانهای منفی خود را تغییر دهند (Cladder-Micus et al., 2018; MacKenzie & Kocovski, 2016). ذهنآگاهی را میتوان یک ظرفیت ذهنی در نظر گرفت که بین افراد مختلف متفاوت است و ازطریق روشهای مختلف تقویت میشود. مداخلاتی که باعث تمرکز ذهن میشود، اثرات مثبت بر سلامت افراد ازجمله بهبود خلقوخو، کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی دارد (Marusak et al., 2018). ذهنآگاهی بهشدت با تنظیم هیجان ارتباط دارد و شامل آگاهی غیرواکنشی و پذیرش تجربیات در آن است (Galla et al., 2016) و فرایندهای توجه و کنترل شناختی در تنظیم هیجانها را شامل میشود (Kaunhoven & Dorjee, 2017).
تنظیم هیجان فرایندهایی خودکار یا کنترلشده، آگاهانه یا ناخودآگاه هستند که بهواسطۀ آن افراد بر هیجانی که در لحظه دارند و چگونگی تجربه و ابراز آن تأثیر میگذارند (Gross, 1998). تنظیم هیجان بهصورت درونفردی یا بینفردی (Gross & Jazaieri, 2014; Pena-Sorrionandia et al., 2015) و یکی از عوامل مهم و اساسی بهزیستی است که نقش مهمی در سازشیافتگی افراد با رویدادهای پرتنش ایفا میکند (Aldao et al., 2010). افراد راهبردهای تنظیم هیجان بسیاری را برای سازگاری با وقایع مهم زندگی به کار میگیرند (Reeve,1992/1399). یکی از راهبردهای معمول تنظیم هیجان، استفاده از تنظیم شناختی است و دربرگیرندۀ روشهای اندیشیدن افراد بههنگام تجربۀ یک حادثۀ زیانبار و آسیبرسان است (صالحی و همکاران، 1401). فرایندهای شناختی به تنظیم و مدیریت هیجانها و عواطف کمک میکند (Garnefski et al., 2001) و به افکار تسلط بر هیجانهای منفی اشاره دارد (Bruggink et al., 2016). راهبردهای تنظیم شناختی هیجان[2] به دو دستۀ راهبردهای سازشیافته و سازشنایافته تقسیم میشوند. راهبردهای سازشیافته شامل کماهمیتشماری[3]، تمرکز مجدد مثبت[4] ، ارزیابی مجدد مثبت[5] ، پذیرش[6] و تمرکز مجدد بر برنامهریزی[7] و راهبردهای سازشنایافته شامل خودسرزنشگری[8]، دیگرسرزنشگری[9]، تمرکز بر فکر/نشخوارگری[10] و فاجعهانگاری[11] میشوند (Garnefski et al., 2001). کیفیت مهارت تنظیم هیجان افراد، پیشبین خوبی برای کیفیت عملکرد آنها در زمینههای گوناگون است (Reeve,1992/1399).
باتوجهبه آنچه دربارۀ ذهنآگاهی و راهبردهای تنظیم شناختی هیجان گفته شد، تمامی انسانها همهروزه با حوادث استرسزا و دردناکی مواجه میشوند که سبب برهمخوردن تعادل روانی آنها میشود (Pennebaker & Evans, 2014/1398). افشای هیجانی درواقع بهمعنی بیان عمیقترین تجربههای هیجانی افراد بهصورت گفتاری و نوشتاری برای خود یا دیگران است (رضوینعمتاللهی و طوسیراد، 1395). از اواسط دهۀ 1980پژوهشهای بسیاری بر افشای هیجانی نوشتاری[12] که در برخی منابع بهعنوان پارادایم نوشتن[13] (; Pennebaker, 1997 Pennebaker & Beall, 1986) از آن یاد میشود، بهعنوان روشی برای التیام آسیبها تمرکز شده است (Pennebaker & Evans, 2014/1398). بیان هیجانها و احساسات درقالب کلمات، سبب بازنگری در حوادث و تجربههای هیجانی میشود و درنتیجه، شیوههای سازماندهی و بازجذب آنها را تغییر میدهد (Kacewicz et al., 2007; Pennebaker & Chung, 2007 ). پژوهشهایی که تاکنون دربارۀ افشای هیجانی انجام پذیرفته است، نشان دادهاند که افشای هیجانی نوشتاری، دربارۀ عمیقترین افکار، هیجانها و وقایع آسیبزا به بهبود عملکرد افراد منجر میشود (Pennebaker & Smyth, 2016).
درمجموع، مطالعات انجامشده درزمینۀ افشای هیجانی نوشتاری نشان میدهد اشکال مختلف افشای هیجانی نوشتاری تأثیرات زیادی بر تنظیم هیجان و تنظیم شناختی هیجان (Margola et al., 2010; Nils & Rimé, 2012)، خودتنظیمی (Sexton et al., 2009; Lu & Stanton, 2010 )، کاهش دشواری تنظیم هیجان در دانشجویان (Azargoon et al., 2013)، تنظیم هیجانی مادران دارای کودکان مبتلا به اوتیسم (پلوئی، 1402)، ذهنآگاهی (Ziadni, 2010; Sultan, 2018)، بهبود خلقوخو، کاهش استرس ادراکشده و کاهش بازداری و درنتیجه، بهبود سلامت جسمانی و روانی افراد دارد (علیپور و همکاران، 1390). افشای هیجانی نوشتاری، سبب بهبود مهارتهای ذهنآگاهی (Moore & Brody, 2009)، افزایش امید به زندگی (عیسیزادگان و همکاران، 1392)، افزایش میزان خوشبینی (علیزاده و همکاران، 1395) ، افزایش میزان خودکارآمدی و کاهش اضطراب در نوجوانان و جوانان (مرادمند و خانبانی، 1395)، کاهش افسردگی در دانشجویان (رضوینعمتاللهی و طوسیراد، 1395)، کاهش علائم افسردگی، اضطراب و استرس در جانبازان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (منظمیتبار و همکاران، 1394)، کاهش مکانیسمهای دفاعی رشدنیافته و افزایش مکانیسمهای دفاعی رشدیافته (بشارت و همکاران، 1396) میشود. پژوهشهای دیگر بر اثربخشی افشای هیجانی نوشتاری بر کاهش شدت علائم وسواسی و افسردگی مبتلایان به اختلال وسواسـاجبار (زارع و همکاران، 1390)، بهبود عملکرد روانی و جسمانی مراقبان (Riddle et al., 2016; Da Paz et al., 2018)، کاهش هیجانهای منفی (Cetinkaya, 2020) و حفظ و تقویت سلامت روانی ورزشکاران و آمادگی عملکرد آنها برای بازگشت به مسابقات در طول همهگیری ویروس کوویدـ19[14] (Davis et al., 2020) تأکید دارند.
انسان در طول حیات خویش همواره درگیر حوادث گوناگون میشود که برخی از آنها استرسزا، ناگوار و رنجآور هستند و پنهانکردن آنها برای فرد پیامدهای بغرنجی را به وجود میآورد. نوشتن درباب این اتفاقات اثرات مثبت بسیاری بر زندگی افراد میگذارد (Pennebaker & Evans, 2014/1398). ازآنجاییکه این روش مداخلهای کمهزینه با قابلیت انجام از راه دور است، میتوان از آن برای بهبود عملکرد فرد در بسیاری از زمینهها استفاده کرد؛ بااینحال، پژوهشهایی که در گذشته دراینزمینه انجام شده است، بیشتر بر سلامت جسمانی، استرس، اضطراب، اختلالهای روانتنی، مبتلایان به اختلالهای استرس پس از سانحه و وسواسـاجبار، بهبود کیفیت زندگی، خوشبینی و افزایش امید به زندگی متمرکز بوده و کمتر به بررسی اثر آن در ذهنآگاهی و راهبردهای تنظیم شناختی هیجان بهطور همزمان پرداخته شده است؛ بنابراین، دغدغۀ اصلی پژوهش حاضر بررسی اثر افشای هیجانی نوشتاری بر ذهنآگاهی و راهبردهای تنظیم شناختی هیجان در دانشجویان است. باتوجهبه مباحث نظری و پیشینۀ پژوهشی که ارائه شد، این پژوهش درصددِ بررسی فرضیههای زیر است:
فرضیۀ اول: افشای هیجانی نوشتاری بر ذهنآگاهی دانشجویان اثر مثبت دارد.
فرضیۀ دوم: افشای هیجانی نوشتاری بر راهبردهای تنظیم شناختی هیجان در دانشجویان اثر مثبت دارد.
روش پژوهش
پژوهش حاضر ازلحاظ هدف از پژوهشهای کاربردی است و ازآنجاکه بهدنبال بررسی اثر افشای هیجانی نوشتاری بر ذهنآگاهی و راهبردهای تنظیم شناختی هیجان است، بهلحاظ گردآوری دادهها، نیمهآزمایشی با طرح پیشآزمون و پسآزمون با گروه کنترل است. جامعۀ آماری شامل دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه دولتی شهر زنجان در سال تحصیلی 1400-1399 است که از بین آنها 40 نفر متشکل از 25 نفر زن و 15 نفر مرد بهروش نمونهگیری دردسترس انتخاب شدند و پس از جلب رضایت و مشارکت در دو گروه 20نفری بهعنوان گروه آزمایش و گروه کنترل قرار گرفتند. تعداد نمونه براساس قاعدۀ حجم نمونه در پژوهشهای آزمایشی (Gall et al., 2007/1396) انتخاب شد که حداقل 15 نفر برای هر گروه توصیه شده است.
برنامۀ مداخله
برنامۀ مداخلۀ استفادهشده در این پژوهش را نخستین بار پنه بیکر برنامهریزی و اعمال کرد (Pennebaker, 1986). در ادامه، پژوهشگران مختلف (Riddle et al., 2016; Da Paz et al., 2018) از آن استفاده کردند و در ایران، علیپور و همکاران (1390)، احمدی طهورسلطانی و همکاران (1389)، عیسیزادگان و همکاران (1393)، علیزاده و همکاران (1395) و بشارت و همکاران (1396) نیز اثربخشی آن بر متغیرهای مختلف روانشناختی را بررسی کردند. برنامۀ استفادهشده در پژوهش حاضر مبتنی بر دستورالعمل پنه بیکر و اوانس (1398/ 2014) انجام شد. در پژوهش حاضر از پس از گمارش تصادفی آزمودنیها در دو گروه 20نفری بهطور تصادفی یکی از آنها بهعنوان گروه آزمایش و یکی بهعنوان گروه کنترل تعریف شد. اعضای هر دو گروه پرسشنامههای ذهنآگاهی و تنظیم شناختی هیجان را تکمیل کردند. از اعضای گروه آزمایش خواسته شد که بهمدت دو هفته، پنج جلسۀ 30دقیقهای را بهصورت انفرادی در مکانی آرام و خلوت و با حداقل آلودگی صوتی (محرکهای محیطی ازجمله صداهای مزاحم یا مزاحمت اطرافیان)، براساس دستورالعمل افشای هیجانی که توسط پژوهشگر بهطور مفصّل آموزش داده شده بود، دربارۀ حوادث ناخوشایند هیجانی، دلخراش و دردناک یا تعارضات و رویدادهای استرسزای اساسی که زندگی آنها را تحتتأثیر قرار داده، بدون درنظرگرفتن غلط املایی یا دستور زبان و بدون حذفکردن، خطزدن یا پاککردن شروع به نوشتن کنند. گروه کنترل در مدت این دوهفته، هیچگونه فعالیت مشابه یا مداخلهای انجام ندادند. پس از گذشت دو هفته هر دو گروه مجدداً با پرسشنامههای ذهنآگاهی و تنظیم شناختی هیجان سنجش شدند. به دانشجویان اطمینان داده شد که اطلاعات دریافتی از آنها کاملاً محرمانه باقی خواهد ماند و صرفاً بهصورت دادههای آماری از این اطلاعات استفاده خواهد شد.
ابزار پژوهش
پرسشنامۀ پنجعاملی ذهنآگاهی(FFMQ)[15]: این پرسشنامه را بائر و همکاران در سال 2006 ساختند (Baer et al.,2006) و شامل 39 گویه است که پنج عامل ذهنآگاهی را میسنجد: مشاهده[16]، توصیف[17]، عمل با آگاهی[18]، قضاوتنکردن[19] دربارۀ تجارب درونی و واکنشنشانندادن[20] به تجارب درونی (تمناییفر و همکاران، 1398). احمدوند و همکاران در سال 1392 اعتباریابی و روایی این مقیاس در نمونۀ غیربالینی ایرانی را انجام دادند. نتایج اعتبار مناسب (ضرایب آلفا بین 83/0-55/0) و روایی مناسب پرسشنامۀ پنجعاملی ذهنآگاهی به دست آمد (احمدوند و همکاران، 1392). نمرۀ هر گویه در یک طیف لیکرت پنجدرجهای (هرگز=1؛ بهندرت=2؛ گاهی=3؛ اغلب=4 و همیشه=5) قرار دارد و براساس نتایج، ضریب همسانی درونی عوامل مناسب است (تمناییفر و همکاران، 1398). آلفای کرونباخ نمرۀ کل ذهنآگاهی 90/0 گزارش شده است. اعتبار بازآزمایی در نمونۀ 58نفری (با میانگین سنی 57/23 و انحراف استاندارد 6/4) نشاندهندۀ دامنۀ ضرایب بازآزمایی مقیاسهای پنجعاملی ذهنآگاهی بین 76/0 تا 86/0 است و درکل، این پرسشنامه ابزاری معتبر در نمونۀ دانشجویی است (تمناییفر و همکاران، 1395).
پرسشنامۀ تنظیم شناختی هیجان (CERQ)[21]: این پرسشنامه را گارنفسکی و کرایج در سال 2001 با تمرکز بر راهبردهای شناختی تنظیم هیجان در مواجهه با حوادث استرسزا و تهدیدکننده با 36 گویه ساختند (Garnefski & Kraaij, 2001). بهدلیل کاربرد روزافزون و مزایای نسخۀ کوتاهتر، گارنفسکی و کرایج در سال 2006 نسخۀ 18گویهای آن را اعتباریابی و معرفی کردند (Garnefski & Kraaij, 2006). در این پژوهش از نسخۀ 18سؤالی استفاده شد. نمرۀ هر گویه در یک طیف لیکرت پنجدرجهای (هرگز=1؛ به ندرت=2؛ گاهی=3؛ اغلب=4 و همیشه=5) برحسب نُه خردهمقیاس بهاینشرح سنجش میشود: خودسرزنشگری، دیگرسرزنشگری، تمرکز بر فکر/نشخوارگری، فاجعهنمایی(فاجعهآمیزپنداری)، کماهمیتشماری، تمرکز مجدد مثبت، ارزیابی مجدد مثبت، پذیرش و تمرکز مجدد بر برنامهریزی. حداقل و حداکثر نمره در هر خردهمقیاس بهترتیب 2 و 10 است و نمرۀ بالاتر نشاندهندۀ استفادۀ بیشتر فرد از آن راهبرد شناختی محسوب میشود. راهبردهای شناختی تنظیم هیجان در پرسشنامۀ تنظیم شناختی هیجان به دو دستۀ کلی راهبردهای سازشنایافته (غیرانطباقی) و سازشیافته (انطباقی) تقسیم میشوند. خردهمقیاسهای کماهمیتشماری، تمرکز مجدد مثبت، ارزیابی مجدد مثبت، پذیرش و تمرکز مجدد بر برنامهریزیْ راهبردهای سازشیافته و خردهمقیاسهای خودسرزنشگری، دیگرسرزنشگری، تمرکز بر فکر/نشخوارگری، و فاجعهنماییْ راهبردهای سازشنایافته هستند (بشارت، 1395). نتایج اعتباریابی و روایی پرسشنامۀ تنظیم شناختی هیجان مناسب (ضرایب آلفا بین 87/0-75/0) برآورد شد (Garnefski & Kraaij, 2007). پایایی بازآزمایی و همسانی درونی در نمونۀ جامعۀ ایرانی رضایتبخش ارزیابی شد؛ درنتیجه، این پرسشنامه برای جامعۀ ایرانی از اعتبار و پایایی مناسب برخوردار است (بشارت و بزازیان، 1393).
برای تجزیهوتحلیل دادهها از روش آماری تحلیل کوواریانس چندمتغیری استفاده شد.
یافتهها
از بین 20 نفر گروه آزمایش 8 نفر مرد و 12 نفر زن و از 20 نفر گروه کنترل 13 نفر زن و 7 نفر مرد بودند. میانگین سنی گروه کنترل 52/22 و میانگین گروه آزمایش 95/23 سال بود. ازنظر تحصیلات، در گروه کنترل 12 نفر کارشناسی، 8 نفر کارشناسی ارشد بودند. در گروه آزمایش 9 نفر کارشناسی و 11 نفر کارشناسی ارشد بودند. ازنظر وضعیت تأهل، در گروه کنترل 5 نفر متأهل و در گروه آزمایش 4 نفر متأهل حضور داشتند. اطلاعات توصیفی در جدول 1 گزارش شده است.
جدول 1- شاخصهای توصیفی پیشآزمونـپسآزمون برای گروه آزمایش و کنترل
Table 1: Pre-test-post-test descriptive indices for the experimental and control groups
گروه |
متغیر |
پیشآزمون |
پسآزمون |
||
میانگین |
انحراف معیار |
میانگین |
انحراف معیار |
||
کنترل |
مشاهده |
30/18 |
83/2 |
80/21 |
47/3 |
توصیف |
20/24 |
84/5 |
15/23 |
84/3 |
|
عمل آگاهانه |
55/23 |
56/3 |
50/20 |
76/4 |
|
قضاوتنکردن |
00/18 |
04/4 |
50/18 |
32/4 |
|
واکنشنشانندادن |
25/16 |
52/3 |
60/17 |
59/3 |
|
کل ذهنآگاهی |
30/100 |
12/11 |
55/101 |
44/9 |
|
راهبردهای سازشیافته |
14/3 |
50/0 |
21/3 |
65/0 |
|
راهبردهای سازشنایافته |
03/3 |
57/0 |
66/2 |
56/0 |
|
آزمایش |
مشاهده |
55/20 |
45/4 |
90/26 |
27/5 |
توصیف |
90/25 |
19/4 |
30/30 |
40/5 |
|
عمل آگاهانه |
45/24 |
09/3 |
60/29 |
78/4 |
|
قضاوتنکردن |
80/19 |
12/3 |
70/27 |
18/3 |
|
واکنشنشانندادن |
15/22 |
65/2 |
15/22 |
32/2 |
|
کل ذهنآگاهی |
45/107 |
43/8 |
65/136 |
03/14 |
|
راهبردهای سازشیافته |
87/2 |
44/0 |
48/3 |
55/0 |
|
راهبردهای سازشنایافته |
81/3 |
40/0 |
41/2 |
68/0 |
همانطور که در جدول 1 مشخص است، در گروه کنترل میانگین کل نمرات ذهنآگاهی در پیشآزمون و پسآزمون بهترتیب دارای مقادیر 30/100 و 55/101بودند و نمرات انحراف استاندارد ذهنآگاهی در پیشآزمون و پسآزمون بهترتیب مقادیر 12/11 و 44/9 را داشتند. در این گروه، میانگین نمرات راهبردهای سازشیافته در پیشآزمون و پسآزمون بهترتیب دارای مقادیر 14/3 و 21/3 و مقادیر نمرات انحراف استاندارد آن بهترتیب 50/0و 65/0 بودند و میانگین نمرات راهبردهای سازشنایافته در پیشآزمون و پسآزمون مقادیر 03/3 و 66/2 و نمرات انحراف استاندارد آن بهترتیب 57/0 و 56/0 بودند. در گروه آزمایش میانگین کل نمرات ذهنآگاهی پیشآزمون و پسآزمون بهترتیب دارای مقادیر 45/107 و 65/136 بودند و نمرات انحراف استاندارد ذهنآگاهی در پیشآزمون و پسآزمون بهترتیب مقادیر 43/8 و 03/14 را داشتند. در این گروه، میانگین نمرات راهبردهای سازشیافته در پیشآزمون و پسآزمون بهترتیب دارای مقادیر 87/2 و 48/3 و نمرات انحراف استاندارد آن بهترتیب 44/0و 55/0 بودند و میانگین نمرات راهبردهای سازشنایافته در پیشآزمون و پسآزمون مقادیر 81/3 و 41/2 و نمرات انحراف استاندارد آن بهترتیب مقادیر 40/0 و 68/0 را داشتند.
باتوجهبه استفاده از پیشآزمون و پسآزمون در دو گروه آزمایش و کنترل از تحلیل کوواریانس چندمتغیری استفاده شد. قبل از انجام تحلیلهای اصلی، سه پیشفرض آزمون آماری ارزیابی شد. برای بررسی نرمالبودن توزیع متغیرها از آزمون شاپیروـویلک استفاده شد. آمارۀ این آزمون در گروه آزمایش برای ذهنآگاهی، راهبردهای سازشیافته و راهبردهای سازشنیافته بهترتیب 74/0، 34/0 و 67/0 و در گروه کنترل نیز بهترتیب 29/0، 97/0 و 55/0 به دست آمد که ازنظر آماری معنیدار نبودند و این نرمالبودن توزیع متغیرها را تأیید کرد. پیششرط همگنی واریانس با آزمون لوین بررسی شد. نتایج این آزمون، این مفروضه را برای ذهنآگاهی (76/2=F و 05/0<p)، راهبردهای سازشیافته (75/1=F و 05/0<p) و راهبردهای سازشنیافته (63/3=F و 05/0<p) تأیید کرد. پیششرط همگنی ضرایب رگرسیون برای تحلیل کوواریانس ذهنآگاهی با سنجش اثر تعاملی پیشآزمون با گروه بررسی شد که برای همۀ مؤلفهها غیر از قضاوتنکردن سطح معنیداری بزرگتر از 05/0 به دست آمد. در تحلیل کوواریانس دوم این اثر تعاملی برای هر دو راهبرد سازشیافته و سازشنیافته سطح معنیداری بالاتر از 05/0 داشتند که تأیید این مفروضه را نشان میدهد.
معنیدارشدن آزمون لامبدای ویلکز از آزمونهای چندمتغیری با مقدار 33/0 و 36/10 F= نشان داد افشای هیجانی نوشتاری، دستِکم بر یکی از متغیرهای وابسته اثر معنیداری داشته است. نتایج تحلیل کوواریانس تکمتغیری برای تعیین اثربخشی افشای هیجانی نوشتاری بر مؤلفهها و نمرۀ کل ذهنآگاهی در جدول 2 گزارش شده است.
جدول2- تحلیل کوواریانس برای تعیین اثر افشای هیجانی نوشتاری بر مؤلفهها و نمرۀ کل ذهنآگاهی
Table 2: Covariance analysis to determine the effect of written emotional disclosure on the components and the total score of mindfulness
اثر |
متغیر |
مجموع مجذورات |
درجۀ آزادی |
میانگین مجذورات |
F |
سطح معنیداری |
اندازۀ اثر |
گروه |
مشاهده |
97/170 |
1 |
97/170 |
75/8 |
00/0 |
19/0 |
توصیف |
02/361 |
1 |
02/361 |
80/16 |
00/0 |
31/0 |
|
عمل آگاهانه |
60/780 |
1 |
60/780 |
66/33 |
00/0 |
48/0 |
|
قضاوتنکردن |
28/546 |
1 |
28/546 |
92/47 |
00/0 |
56/0 |
|
واکنشنشانندادن |
48/118 |
1 |
48/118 |
04/15 |
00/0 |
29/0 |
|
کلذهنآگاهی |
61/8887 |
1 |
61/8887 |
70/70 |
00/0 |
65/0 |
|
خطا |
مشاهده |
58/722 |
37 |
53/19 |
|
|
|
توصیف |
08/795 |
37 |
49/21 |
|
|
|
|
عمل آگاهانه |
15/858 |
37 |
19/23 |
|
|
|
|
قضاوتنکردن |
78/421 |
37 |
40/11 |
|
|
|
|
واکنشنشانندادن |
46/291 |
37 |
88/7 |
|
|
|
|
کل ذهنآگاهی |
36/4651 |
37 |
71/125 |
|
|
|
همانطور که در جدول 2 مشخص است، مؤلفههای مشاهده با مقدار 75/8F=، توصیف با مقدار 80/16F=، عمل آگاهانه با مقدار 66/33F= ، قضاوتنکردن با مقدار 92/47F=، واکنشنشانندادن با مقدار 04/15F= و نمرۀ کل ذهنآگاهی با مقدار 70/70F= در سطح خطای کمتر از 05/0 معنیدار شده که حاکی از تأثیر متغیر مستقل، افشای هیجانی نوشتاری، بر تغییرات نمرات ذهنآگاهی است. بهاینترتیب، در تأیید فرضیۀ شمارۀ یک میتوان گفت افشای هیجانی نوشتاری بر ذهنآگاهی تأثیر مثبت دارد.
برای متغیر راهبردهای تنظیم شناختی هیجان نیز معنیدارشدن آزمون لامبدای ویلکز از آزمونهای چندمتغیری با مقدار 32/0 و 19/14F= نشان داد افشای هیجانی نوشتاری، دستِکم بر یکی از متغیرهای وابسته اثر معنیداری داشته است. نتایج تحلیل کوواریانس تکمتغیری برای تعیین اثربخشی افشای هیجانی نوشتاری بر راهبردهای تنظیم شناختی هیجان در جدول 3 گزارش شده است.
جدول3-تحلیل کوواریانس برای تعیین اثر افشای هیجانی نوشتاری بر راهبردهای تنظیم شناختی هیجان
Table 3: Analysis of covariance to determine the effect of written emotional disclosure on cognitive emotion regulation strategies
اثر |
متغیر |
مجموع مجذورات |
درجۀ آزادی |
میانگین مجذورات |
F |
سطح معنیداری |
اندازۀ اثر |
گروه
|
راهبردهای سازشیافته |
29/2 |
1 |
29/2 |
24/11 |
00/0 |
23/0 |
راهبردهای سازشنایافته |
36/7 |
1 |
36/7 |
15/14 |
00/0 |
28/0 |
|
خطا |
راهبردهای سازشیافته |
33/7 |
36 |
20/0 |
|
|
|
راهبردهای سازشنایافته |
71/18 |
36 |
52/0 |
|
|
|
همانطور که در جدول 3 مشخص است، راهبردهای سازشیافته با مقدار 24/11F=، و راهبردهای سازشنایافته با مقدار 15/14F= در سطح خطای کمتر از 05/0 معنیدار شده که حاکی از تأثیر متغیر مستقل، افشای هیجانی نوشتاری، بر تغییرات نمرات راهبردهای تنظیم شناختی هیجان است. بهاینترتیب، در تأیید فرضیۀ شمارۀ دو میتوان گفت افشای هیجانی نوشتاری بر راهبردهای تنظیم شناختی هیجان تأثیر مثبت دارد.
بحث و نتیجهگیری
هدف پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی دوهفته افشای هیجانی نوشتاری بر ذهنآگاهی و راهبردهای تنظیم شناختی هیجان در دانشجویان بود. این مطالعه نشان میدهد که افشای هیجانی نوشتاری بر ذهنآگاهی و راهبردهای تنظیم شناختی هیجان دانشجویان اثر مثبت و معناداری دارد.
بررسی اثر افشای هیجانی نوشتاری بر ذهنآگاهی دانشجویان نشان داد که این روش بر افزایش نمرات ذهنآگاهی پسآزمون نسبت به پیشآزمون تأثیر گذاشته است و تحلیل کوواریانس چندمتغیری نشان داد که مؤلفههای مشاهده، توصیف، عمل آگاهانه، قضاوتنکردن، واکنشنشانندادن و نمرۀ کل ذهنآگاهی در سطح خطای کمتر از 05/0 معنیدار است و حکایت از تأثیر مثبت افشای هیجانی نوشتاری بر ذهنآگاهی دانشجویان دارد و موجب افزایش آن میشود. نتایج این پژوهش با پژوهش مور و برودی همسو است که بیان میکند خودافشایی هیجانی بهصورت نوشتاری موجب بهبود مهارتهای ذهنآگاهی در افراد میشود (Moore & Brody, 2009). افراد ذهنآگاه بهدلیل زندگی در لحظۀ حال، اضطراب کمتری را تجربه میکنند. ازطرفی، هیجانات شدید و منفی نشئتگرفته از نظام بازداری رفتاری با ایجاد عواطف اذیتکننده موجب گریختن فرد از این شرایط و کمشدن آگاهی و توجه میشود؛ زیرا اجتناب با نظام بازداری همراه است؛ بنابراین، بازداری رفتاری و ذهنآگاهی با هم رابطۀ منفی دارند (نوذری و همکاران، 1400). افشای هیجانی با شکستن نظام بازداری رفتاری موجب رویارویی فرد با هیجانات منفی عمیقش میشود و سبب میگردد در بلندمدت این تجربهها بهعنوان تجربههای عادی بازجذب شود و درنتیجه، هیجانات مثبت جایگزین هیجانات منفی میشود (رضوینعمتاللهی و طوسیراد، 1395) و بنابراین، افراد را بهسمت توجه، ذهنآگاهبودن و درلحظهزندگیکردن پیش میبرد. پژوهش ایتل نشان میدهد بهصورت متقابل، تمرینات ذهنآگاهی پیش از انجام افشای هیجانی نوشتاری موجب میشود فرد در هنگام نوشتن بهصورت متمرکز، هوشیار، بدون قضاوت و با بینش بیشتر و آگاهانه به توصیف تجربیات آسیبزا بپردازد (Eitel, 2014). متناسب با نتایج پژوهش حاضر، مطالعۀ ماروساک و همکارانش نشان داد هر روشی که باعث تمرکز ذهن میشود، بر سلامت افراد ازجمله بهبود خلقوخوی، کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی اثرات مثبت دارد (Marusak et al., 2018)؛ بنابراین، افشای هیجانی نوشتاری را میتوان بهعنوان روشی قلمداد کرد که بر ذهنآگاهی و درنتیجه، بهبود کیفیت زندگی جسمانی و روانی افراد اثر مثبت دارد.
بررسی اثر افشای هیجانی نوشتاری بر راهبردهای تنظیم شناختی هیجان در دانشجویان نشان داد که این روش بر افزایش نمرات راهبردهای سازشیافتۀ پسآزمون نسبت به نمرات پیشآزمون و کاهش نمرات راهبردهای سازشنایافتۀ پسآزمون نسبت به نمرات پیشآزمون تأثیر گذاشته است. همچنین، تحلیل کوواریانس چندمتغیری نشان داد راهبردهای سازشیافته و راهبردهای سازشنیافته در سطح خطای کمتر از 05/0 معنیدار است که بیانگر تأثیر مثبت افشای هیجانی نوشتاری بر راهبردهای تنظیم شناختی هیجان است و موجب افزایش استفاده از راهبردهای سازشیافته و درمقابل، کاهش بهکارگیری راهبردهای سازشنیافته در دانشجویان میشود. افشای هیجانی نوشتاری را میتوان بهعنوان تجربۀ تسلط در نظر گرفت؛ بهگونهای که فرد خود را در حال ابراز و کنترل هیجانات میبیند و موجب میشود تا باوری قوی و احساسی خودکارآمد به تنظیم هیجان داشته باشد و احساس کند آسیبها، عوامل استرسزا یا چالشهایشان کنترلپذیرتر هستند (Lepore et al., 2002). علاوهبراین، تبیین مدل خودتنظیمی برای مکانیسم تأثیرگذاری افشای هیجانی نوشتاری بهاینصورت است که وقتی افراد درمورد اتفاقات هیجانی دشوار، ناسازگار و منفی مینویسند، از خود، آگاهی بیشتری کسب میکنند، تجربه های هیجانی آنها یکپارچهتر میشود و درنتیجه، هیجانها بهطور مناسبتری تنظیم میشود (بشارت و همکاران، 1396). نتایج این پژوهش با مطالعۀ چتینکایا همسو است که عنوان میکند خودافشایی هیجانی نوشتاری یک راهبرد مقابلهای بسیار مؤثر برای مواجهه با هیجانهای منفی است و موجب کاهش آنها میشود (Cetinkaya, 2020)؛ بنابراین، کیفیت مهارت تنظیم هیجان افراد پیشبین خوبی برای کیفیت عملکرد آنها در زمینههای گوناگون است (Reeve,1992/1399).
دستاورد این پژوهش با مطالعات بسیاری همسو است. ازجمله اینکه بسیاری از آنها اثر مثبت افشای هیجانی نوشتاری و ابراز هیجانات را در تنظیم هیجان و تنظیم شناختی هیجان (Margola et al., 2010; Nils & Rimé, 2012)، خودتنظیمی (Sexton et al., 2009; Lu & Stanton, 2010 )، کاهش دشواری تنظیم هیجان در دانشجویان (Azargoon et al., 2013)، تنظیم هیجانی مادران دارای کودکان مبتلا به اوتیسم (پلوئی، 1402)، ذهنآگاهی (Ziadni, 2010; Sultan, 2018) نشان میدهند. در اغلب این پژوهشها بر این نکته تأکید میشود که افشای هیجانی عمیق، در ابتدای امر باعث رویایی فرد با تجربههای عاطفی و هیجانی خود و درک واقعی احساسات و هیجانات میشود و درنهایت، با بازبینی در تجربهها و وقایع هیجانی، موجب تغییر در روشهای سازماندهی و بازجذب آنها میشود و در بلندمدت بازجذب این تجربهها، اتفاق و تجربهای معمولی در نظام شناختی میشود و عواطف مثبت را جایگزین عواطف منفی میکند. افشای نوشتاری با فراهمکردن امکان ابراز و برونریزی افکار و عواطف، حذف درنگ فکر و پنهانکردن عمدی افکار، تغییر در معنیدادن فاجعهآمیز به افکار ناخواسته و آشکارسازی آنها، درهمشکستن فرایند بازداری، افزایش بینش و احساس کنترل عواطف فردی میشود (زارع و همکاران، 1390).
نایدرهوفر و پنه بیکر میگویند نگهداری اطلاعات پیش خود، موجب تنش و فشار زیاد روانی است و درنتیجه، تلاش زیادی نیاز دارد؛ بنابراین، افشای این اطلاعات موجب کاهش این فشار روانی میشود. نوشتن دربارۀ مسائل و موضوعات هیجانی و احساسی تأثیر زیادی بر سلامت جسمانی و روانی میگذارد (Neiderhoffer & Pennebaker, 2002). همچنین، نوشتن منظم (یا صحبتکردن) دربارۀ یک حادثه موجب میشود که فرد آن را از نو تفسیر کند، چهارچوب جدیدی به آن بدهد و درنتیجه، درک بهتری از آن رویداد پیدا کند (Pennebaker, 2003).
درمجموع، باتوجهبه اثربخشی افشای هیجانی نوشتاری در افزایش ذهنآگاهی و استفاده از راهبردهای سازشیافته و کاهش بهکارگیری راهبردهای سازشنیافتۀ تنظیم شناختی هیجان در دانشجویان، میتوان گفت استفاده از این روش در کنار دیگر روشهای موجود، موجب بهبود وضعیت روانشناختی دانشجویان میشود؛ بنابراین، باتوجهبه اهمیت دانشجویان در سازوکارهای مختلف علمی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه، مشاوران و روانشناسان می توانند از این روش بهعنوان روشی کابردی و اثرگذار استفاده کنند.
از جمله محدودیتهای پژوهش حاضر بررسی اثر افشای هیجانی نوشتاری بر ذهنآگاهی و راهبردهای تنظیم شناختی هیجان صرفاً در گروه نمونۀ دانشجویان است که تعمیمپذیری نتایج را به سایر گروههای نمونه مانند افراد با سطح تحصیلات مختلف و گروههای سنی متفاوت دچار مشکل میکند. علاوهبراین، امکان بررسی نقش جنسیت و اثر تعدیلکنندگی آن بر متغیرهای وابسته، بررسی اثر افشای هیجانی نوشتاری بر سایر متغیرهای روانشناختی و مطالعۀ تأثیر سایر متغیرهای جمعیتشناختی بر متغیرهای وابسته وجود نداشت؛ بنابراین، پیشنهاد میشود پژوهش حاضر بر سایر نمونههای جمعیتشناختی مانند سطح تحصیلات مختلف آزمون شود و اثر جنسیت و نقش تعدیلکنندگی آن و تأثیر سایر متغیرهای جمعیتشناختی بر متغیرهای وابسته بررسی شود. همچنین، میزان اثربخشی افشای هیجانی نوشتاری بر بهبود عملکرد سایر متغیرهای روانشناختی آزمون شود.
[2] cognitive emotion regulation strategies
[3] putting into perspective
[4] positive refocusing
[5] positive reappraisal
[6] acceptance
[7] refocus on planning
[8] self-blame
[9] other blame
[10] focus on thought/rumination
[11] catastrophizing
[12]. writing emotional disclosure
[13]. writing paradigm
[14]. Covid-19
[15]. Five Facets of Mindfulness Questionnaire (FFMQ)
[16]. observe
[17]. describe
[18]. act with awareness
[19]. nonjudge
[20]. nonreact
[21]. Cognitive Emotion Regulation Questionnaire (CERQ)