Authors
1 assistant professor of psychology, Uremia University, Uremia, Iran
2 M.A. of psychology, Uremia University, Uremia, Iran
Abstract
Keywords
اینترنت ماتریس پیچیده‌ای از شبکه‌هاست که در اواخر 1960 میلادی با انگیزه همکاری و دسترسی چند سویه به منابع و مهارت‌های محاسباتی و امکان تعامل میان رشته‌ای علوم و مهندسی ایجاد گردید و از اواسط دهه90 به صورت شبکه‌ای همگانی و جهان شمول در آمد. وابستگی بشر امروزی در زمانی چنین کوتاه به این فناوری به منزله آغاز دوران جدیدی در خصوص تولید و تبدیل دانش است. اینترنت در ایران هر روز فراگیرتر می‌شود و با این که تنها چهارده سال از ورود این تکنولوژی به ایران می‌گذرد، ضریب نفوذ آن از متوسط آسیا بالاتر رفته و در خاورمیانه نیز به مقام اول دست یافته است (داوود آبادی، 1384). با وجود این، بخشی از کاربران گزارش داده‌اند که اینترنت با فعالیت های آنها در تداخل است و مشکلاتی را برای آنها به وجود می‌آورد. گزارش‌های پژوهشی حاکی از این است که استفاده مفرط برخی از افراد در مواردی پیامدهای منفی به دنبال دارد، از جمله پیامدهای منفی آن اعتیاد به اینترنت است که به عنوان یک اختلال، فضای جدیدی را برای انجام تحقیقات ایجاد کرده است (برنر[1]، 1997؛ نای و اربرینگ[2]،2000 ؛آمیل و سرجنت[3]،2004؛ کیم[4]، 2005؛ یانگ[5]، 2007؛ لاکوولی و والنتی[6]،2008؛ دیوید[7]،2008). بر اساس دیدگاه گریفیتز، اعتیاد به تکنولوژی به طور عملیاتی می‌تواند به عنوان اعتیاد غیرشیمیایی (رفتاری) که شامل تعامل انسان و دستگاه است، تعریف شود. این اعتیاد ممکن است انفعالی (مثلا تلویزیون) یا فعال (بازی‌های رایانه‌ای) باشد و معمولا جنبه‌های القا کننده و تقویت‌کننده‌ای دارد که ممکن است به افزایش تمایل اعتیاد کمک نماید. بر اساس این دیدگاه، جزء اصلی اعتیاد، اعتیاد رفتاری است که اجزای آن عبارتند از: 1- برجستگی (که فعالیت معینی، مهمترین فعالیت زندگی شخص شود و بر تفکر، احساس و رفتار فرد تسلط یابد)؛ 2- تغییر خلق؛ 3- تحمل (تمایل بیشتر برای استفاده از رایانه)؛ 4- نشانه‌های کناره‌گیری؛ 5- تعارض(شامل تعارض بین شخصی یا تعارض درون فردی)؛ 6- بازگشت یا عود (داوود آبادی، 1384).
اوزارک (1999)برای اعتیاد به اینترنت به دو دسته علایم اشاره می‌کند: 1) نشانه‌های روان‌شناختی، شامل نوعی احساس خوشی یا شعف هنگام استفاده از رایانه، ناتوانی در متوقف کردن فعالیت، صرف وقت زیاد در رایانه، بی‌توجهی به خانواده و دوستان، احساس تهی بودن، افسردگی و بدخلقی هنگام عدم دسترسی به رایانه و مشکل در مدرسه یا کار؛ 2) نشانه‌های جسمانی، شامل سندرم عصبی استخوان مچ، خشکی چشم، سردردهای میگرنی، کمر درد، بی‌نظمی در غذا خوردن و صرف نظر کردن از برخی وعده‌های غذایی، توجه نکردن به بهداشت شخصی، اختلال خواب و تغییر در الگوی خواب. به اعتقاد او علاوه بر موارد یاد شده، مشکلات دیگری از جمله: صرف پول زیاد برای سخت‌افزار، نرم‌افزار، مجله و فعالیت‌های مربوط به رایانه، بی‌توجهی به شغل،
مدرسه و وظایف خانوادگی در این افراد دیده می‌شود. باراک و کینگ[8](2000) پیامدهای آسیب‌شناختی کاربرد اینترنت بر وضعیت روان‌شناختی، مانند احساس انزوا، افسردگی و اعتیاد اینترنتی را بررسی کرده و به نتایج متناقضی رسیده‌اند.
علوم مختلف از زوایای متفاوت به بررسی این پدیده پرداخته و نظریه‌های متفاوتی برای تبیین و توضیح این اختلال مطرح کرده‌اند. نظریه زیست پزشکی: بر عوامل موروثی و مادرزادی، نوسان‌های شیمیایی در مغز و ناقل‌های عصبی تاکید دارد. بر این اساس، برخی کروموزم‌ها و هورمون‌ها و فقدان یا ازدیاد برخی ناقل‌ها و مواد شیمیایی ضروری وجود دارند که موجب تنظیم فعالیت‌ها در مغز و سایر سیستم‌های عصبی می‌شوند. در نتیجه، شخص ممکن است مستعد اعتیاد شود. از آنجا که اینترنت دارای فرصت‌های بسیار جالب و مهیجی است، این تئوری در مورد اعتیاد به اینترنت نیز ممکن است استفاده شود (فریز ، 2003). زو و همکاران[9] (2012) مغز جوانان هجده ساله معتاد به اینترنت را با استفاده از دستکاه ام آر آی مطالعه کردند. نتیجه مطالعه آنان حاکی از عملکرد غیر طبیعی بافت‌های سفید برخی از نواحی مغزی است که با تصمیم‌گیری، کنترل شناختی و پردازش هیجانی مربوط می‌شوند. محققان دانشگاه تانق[10] و آکادمی علوم تحقیقات چین (کارمونا[11] ،2012) با مقایسه مغز 17 نوجوان و بزرگسال معتاد به اینترنت با افراد سالم دریافتند که به طور قابل ملاحظه‌ای تراکم ماده سفید در 22 منطقه از مغز، از جمله بازوی خلفی کپسول داخلی چپ که در اعمال شناختی و اجرایی نقش دارد، در گروه معتادان کاهش نشان می‌دهد. این تغییر را می‌توان با کاهش نیروی تصمیم‌گیری این افراد، مرتبط کرد.
نظریه‌های اجتماعی- فرهنگی اشاره می‌کنند کهاعتیاد در رابطه با سن، جنس، وضعیت اجتماعی- اقتصادی، نژاد و ملیت فرق می‌کند. انواع معینی از اعتیاد در گروه‌های معینی بیشتر از گروه‌های دیگر است. بنابراین، بر اساس این نظریه می‌توان چنین پنداشت که اعتیاد به اینترنت هم در گروه‌های معینی شیوع بیشتری دارد، امّا از جهت این که تحقیقات موجود در این زمینه هنوز به اندازه کافی نیست، نمی‌توان به درستی روشن کرد که کدام گروه‌ها آمادگی بیشتری برای اعتیاد به اینترنت دارند (داوود آبادی، 1384).بر اساسنظریه شناختی،اختلال اعتیاد به اینترنت به علت شناخت‌های معیوب و یا پردازش شناختی معیوب است، بنابراین، درمان باید بر اساس تصحیح فرآیندهای شناختی برنامه‌ریزی شود (دیویس، 2001، یانگ، 1999).
با توجه به مطالب ذکر شده، بررسی عوامل زمینه‌ساز اعتیاد به اینترنت و در نتیجه پیشگیری از آن ضروری به نظر می‌رسد. از جمله باید بررسی شود که آیا همه افراد به یک اندازه به اینترنت معتاد می‌شوند یا برخی از تیپ‌های شخصیت آمادگی بیشتری برای ابتلا به آن را دارند. شخصیت بیانگر دسته‌ای از ویژگی‌های فرد یا افراد است که الگوهای ثابت فکری، عاطفی و رفتاری آنها را شامل می‌شود (پروین[12]،1381). به باور برخی از نویسندگان، شخصیت کاربران رایانه، عامل اصلی در پیدایش اعتیاد یا وابستگی به رایانه بوده است (بری‌گانتر، 1383).
هامبرگر و آرتزی[13](2000) تفاوت‌های فردی در پنج عامل شخصیت را به عنوان یکی از عوامل مؤثر در اعتیاد به اینترنت می‌دانند و اشاره می‌کنند که روان رنجورخویی، یکی از خصوصیات فردی است که به احتمال زیاد پیشبینی کننده استفاده از اینترنت، به خصوص در مورد زنان است و نیز اشاره می‌کنند زنانی که درون‌گرا و کمرو هستند، از طریق اینترنت ارتباط اجتماعی برقرار می‌کنند. کاپلان (2002) بیان کرد که افراد کمرو و دارای عزت نفس پایین ممکن است منافع اجتماعی خود را از طریق اینترنت به دست آورند. در افراد دارای تیپ شخصیتی نوع A خصوصیاتی مانند تند و سریع، تند مزاج و عصبی بودن، افراطی بودن در شیوه زندگی، غالباً مضطرب، ناشکیبا و رقابت‌جو بودن دیده می شود (ابوغداره، 1375)، این خصوصیات موجب می‌شود که آنان با افراد دارای تیپ شخصیت نوع B متفاوت باشند. گریفتز و دانکاستر[14] (1995) نشان دادند که در افراد دارای شخصیت نوع A هنگام استفاده از بازی‌های یارانه‌ای برانگیختگی افزایش می‌یابد و این انگیختگی می‌تواند انگیزه‌ای برای انجام مکرر بازی باشد. کو و همکاران[15](2006) خصوصیات شخصیتی 3662 نوجوان تایوانی معتاد و غیر معتاد به اینترنت را مطالعه کردند. یافته‌های آنان نشان داد که افراد معتاد به اینترنت بسیار مشابه نوجوانانی هستند که سابقه سوء مصرف مواد داشته اند، و گروه معتاد و غیر معتاد به اینترنت، راهبردهای متفاوت اجتناب از آسیب داشتند. ینگ و ونبین[16] (2011) ویژگی‌های شخصیتی 30 نوجوانی را که به شدت به اینترنت معتاد بودند با 43 نوجوان غیر معتاد مقایسه کردند. نوجوانان معتاد در مقایسه با گروه غیر معتاد حمایت اجتماعی کمی را احساس می‌کردند، برای زندگی هدفی نداشتند و تمایل پیشرفت در آنان کم بود.
برخی از محققان (داوود آبادی،1384، یلوویلز و مارکز[17]، 2005) به بررسی رابطه میان اعتیاد به اینترنت و سلامت روان پرداختند. نتایج حاکی از آن است که افراد معتاد به اینترنت در مقایسه با افراد غیرمعتاد از سلامت روان کمتری برخوردارند. اما برخی دیگر از تحقیقات چنین نتیجه‌ای را ارائه نداده‌اند، از جمله، فو[18] (2010) رابطه معناداری بین افسردگی و افکارمربوط به خودکشی با اعتیاد به اینترنت در نوجوانان کره‌ای نیافت.
اضطراب از جمله اختلال‌هایی است که عموم مردم و درمانجویانی که به مراکز ارائه خدمات مشاوره و روان‌درمانی مراجعه می‌کنند، از آن شکایت داشته، رنج می‌برند. دیدگاه زیست‌شناختی اضطراب را به شکل یک بیماری در نظر گرفته، به چهار علت احتمالی آن میکروب‌ها، ژن‌ها و زیست شیمی فرد بیمار اشاره می‌کند (روزنهان و سیگمن، 1385). دیدگاه روان پویایی به تعارض بین فرآیندهای گوناگون شخصیت در ایجاد اضطراب اشاره کرده، دیدگاه شناختی، اختلالات اضطرابی را نتیجه افکار و باورهای نادرست غیرواقعی و غیرمنطقی می‌داند. دیدگاه انسان‌گرایی و اصالت وجود معتقد است، محیطی که تمایلات انسان را برای گام برداشتن به سوی تحقق خود سد کند، موجب گسترش اضطراب در فرد می‌گردد (آزاد، 1374).در دیدگاه اجتماعی حالت روانی و اضطرابی به عنوان یک مسأله بهداشتی یا نقص شخصی نگریسته نمی‌شود، بلکه نتیجه و محصول ناتوانی فرد در مقابله مؤثر با فشار روانی است (آزاد،1374). آکینی و اسکندر[19](2011) با مطالعه بر روی 300 دانشجوی ترکیه‌ای گزارش کردند که افسردگی ( 67/0= ß) و اضطراب (63/0=ß) پیشبینی کننده معنادار اعتیاد به اینترنت است. جلالی پور، قاسم پور، آجداری و صادقی گوشاری (2012) با مطالعه بر روی 330 دانشجوی هنر و علوم انسانی گزارش کردند که اضطراب پیشبینی کننده معنادار اعتیاد به اینترنت است.
یافته‌های حاصل از نتایج مطالعات در مورد تاثیر جنسیت بر اعتیاد به اینترنت متفاوت است. برخی مطالعات (ویزشفز،1384، کورکماز و همکاران[20]، 2011) تاثیر جنسیت را معنادار نیافتند، امّا برخی دیگر (باستانی و میزبان، 1386؛ کندی و همکاران[21]،2003) به شکاف جنسیتی در کاربرد رایانه و در نتیجه اعتیاد به اینترنت اشاره می‌کنند. جلالی پور، قاسم پور، آجداری و صادقی گوشاری (2012) اشاره کردند که اعتیاد به اینترنت در پسران بیشتر از دختران است. از آنجایی که یافته‌های متناقضی در مورد تاثیر متغیرهای مورد مطالعه بر اعتیاد به اینترنت وجود دارد، و با توجه به اینکه اعتیاد به اینترنت در تیپ‌های شخصیت تاکنون در ایران بررسی نشده است، لذا مطالعه حاضر با هدف مقایسه میزان اعتیاد به اینترنت در دو تیپ شخصیت نوع A و نوع B و بررسی رابطه اضطراب و تیپ‌های شخصیتی نوع A وB با اعتیاد به اینترنت و تعیین توان پیش‌بین این دو متغیر در تعامل با جنسیت به منظور پیشبینی میزان اعتیاد به اینترنت دانشجویان انجام شد. همچنین، تاثیر نوع دانشگاه (دولتی، آزاد، غیر انتفاعی، نیمه حضوری، تربیت معلم) به عنوان عامل فرهنگی هدف دیگر پژوهش است.
دست یافتن به این اهداف فرضیه‌های زیر تدوین و مورد آزمون قرار گرفت.
چنین فرض گردید که بین میانگین‌های نمرات اعتیاد به اینترنت در گروه‌های تیپ A و B، در دختران و پسران و در گروه‌های دانشگاهی تفاوت دارد.
روش
طرح کلی این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از منظر شیوه گردآوری داده‌ها جزو مطالعات توصیفی و از نوع همبستگی است. برای پاسخگویی به سؤال‌های ذکر شده، با توجه به اهداف مطالعه حاضر از میان 14 دانشگاه موجود در شهرستان ارومیه، 7 دانشگاه ( تعداد دانشجویان هر دانشگاه به تفکیک در جدول 6آمده است) و از هر دانشگاه تعدادی دانشجو به صورت تصادفی خوشه‌ای انتخاب شدند. در نهایت، 330 دانشجو نمونه مورد مطالعه را تشکیل دادند. سه مقیاس اعتیاد به اینترنت یانگ[22] (1999) و پرسشنامه شخصیتی تیپ A یا B (گنجی، 1380) و پرسشنامه اضطراب نجاریان و همکاران (1373به نقل از ابوالقاسمی و همکاران، 1378) به طور همزمان برای آنها اجرا گردید. برای تحلیل داده‌های به دست آمده از شاخص‌ها و روش‌های آماری، فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار، آزمون تی، ضریب همبستگی، تحلیل رگرسیون چند متغیری، واریانس یک راهه استفاده شد.
ابزار پژوهش
در مطالعه حاضر از سه پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یانگ،پرسشنامه شخصیتی تیپ A و B، پرسشنامه اضطراب نجاریان، عطاری و مکوندی (1373) استفاده شد. هر سه پرسشنامه از نوع مداد کاغذی هستند.
پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یانگ -پرسشنامه 20 سوالی یانگ، یکی از پرسشنامه‌هایی است که در بیشتر پژوهش‌ها استفاده شده است (قاسم‌زاده و همکاران؛ 1386؛ یو و همکاران،2004). در پژوهش حاضر، برای سنجش اعتیاد به اینترنت، از پرسشنامه بیست سؤالی یانگ (1999) استفاده شد.این پرسشنامه شامل 20 سوال است که پاسخگویان باید به آنها روی مقیاس لیکرت 6 درجه‌ای از هیچ کدام (1) تا همیشه (5) پاسخ دهند. دامنه نمره‌های این آزمون از صفر تا 100 است، که نمره بیشتر نشان‌دهنده وابستگی بیشتر به اینترنت است. پس از تعیین نمره نهایی، وضعیت کاربران مورد مطالعه به صورت زیر مشخص می‌شود: نمره کمتر از 20 نشان دهنده عدم وابستگی (غیرکاربر)، نمره 49-20 نشان دهنده کاربر طبیعی و نمره 79-50 نشان دهنده اعتیاد خفیف (افراد در معرض خطر) و نمره 100-80 نشان دهنده اعتیاد شدید است.
یو و همکاران (2004) ضریب آلفای کرونباخ آزمون اعتیاد به اینترنت را بیش از 9/0 به دست آوردند. ونگ و همکاران (2003) نیز آلفای کرونباخ 9/0 را گزارش کردند. در ایران نیز قاسم‌زاده (1386) آلفای کرونباخ 883/0 = α و درگاهی (1386) نیز ضریب پایایی این پرسشنامه را 88/0 محاسبه کردند. ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده در مطالعه حاضر برای دانشجویان پسر، دختر و کل به ترتیب 975/0، 974/0 و 978/0 به دست آمد.
ب- پرسشنامه شخصیتی تیپ A یا B (گنجی، 1380): شامل 25 سؤال است که دارای دو گزینه بلی و خیر است. در این پرسشنامه آزمودنی‌ها گزینه‌ای را که با ویژگی شخصیتی آنها منطبق است، انتخاب می‌کنند. گزینه بله =1 و خیر = صفر است. این پرسشنامه مؤلفه‌های شخصیتی A و B را در مورد آزمودنی‌ها مشخص می‌کند. در این پرسشنامه نمره 13 نمره متوسط درنظر گرفته شده است. نمره بیشتر از متوسط تمایل به تیپ A، نمره کمتر از متوسط تمایل به تیپ B دارد. نمره کمتر از 5 تمایل شدید به تیپ B و بیشتر از 20 تمایل شدید به تیپ A را نشان می‌دهد. اعتبار این آزمون در اکثر بررسی‌ها بالاتر از 70/0 و 80/0 گزارش شده است. ضرب آلفای کرونباخ محاسبه شده در مطالعه حاضر پس از حذف آیتم‌های 1، 8، 9، 12و 15 برای دانشجویان پسر برابر 464/0، برای دانشجویان دختر 723/0 و برای کل دانشجویان 623/0 است.
ج- پرسشنامه اضطراب نجاریان، عطاری و مکوندی- برای سنجش اضطراب از مقیاس اضطراب نجاریان و همکاران (1373به نقل از ابوالقاسمی و همکاران، 1378) استفاده شد. این مقیاس دارای 27 سؤال است. که خواننده باید به هر یک از سؤال‌ها بر اساس مقیاس لیکرت 4 درجه‌ای «اغلب اوقات = 0»، «گاهی اوقات= 1»؛ «به ندرت=2» و «هرگز= 3» پاسخ دهد.نمره بیشتر در این مقیاس نشان دهنده اضطراب فراگیر بالاست. ضرایب بازآزمایی و آلفای کرونباخ این مقیاس از 56/0 تا 90/0 متغیر بوده است. ضرایب پایایی برای کل آزمودنی‌ها، آزمودنی‌های دختر و آزمودنی‌های پسر به ترتیب 79/0، 91/0 و 67/0 است. ضریب اعتبار این آزمون از طریق اجرای همزمان مقیاس مزبور با پرسشنامه اضطراب و افسردگی و خرده مقیاس پیسکاتنی(Psychasthania) پرسشنامه ام ام پی آی (MMPI) به ترتیب 69/0=r و 54/0=r است (ابوالقاسمی،1378). در مطالعه حاضر ضریب پایایی آزمون از طریق آلفای کرونباخ برای دانشجویان پسر، دختر و کل محاسبه گردید. نتایج به ترتیب 959/0، 944/0 و 925/0 به دست آمد.
یافته‌ها
نمونه‌های مورد مطالعه بر اساس نمره آنان در آزمون اعتیاد به اینترنت یانگ به چهار گروه تقسیم شدند. از مجموع 330 نفر،90 نفر غیر کاربر (42 نفر تیپ شخصیت A و 48 نفر تیپ شخصیت B) ،117 نفر کاربر طبیعی (71 نفر تیپ شخصیت A و 46 نفر تیپ شخصیت B)، 69 نفر کاربر در معرض خطر ( 40 نفر تیپ نوع A و 12نفر تیپ B) و 54 نفر دارای اعتیاد شدید (42 نفر شخصیت A و 12 شخصیت B) شناخته شدند.
برای آزمون فرضیه اول پژوهش مبنی بر بررسی تفاوت میانگین‌های نمره‌های اعتیاد به اینترنت در دو گروه با تیپ شخصیت نوع A و B، ابتدا میانگین نمره اعتیاد به اینترنت آزمودنی‌ها در دو گروه با تیپ شخصیت B و A محاسبه گردید.
جدول 1: مقایسه میانگین نمرات اعتیاد به اینترنت در تیپ‌های شخصیتی نوع AوB
|
متغیر |
N |
M |
SD |
df |
t |
P |
|
تیپ A |
195 |
01/47 |
65/29 |
328 |
52/3 |
005/0 |
|
تیپ B |
135 |
72/35 |
10/27 |
یافته‌های حاصل از آزمون t مستقل(521/3t= و 328(df = نشان داد که تفاوت معناداری (005/0p<) بین میانگین نمره‌های اعتیاد به اینترنت دو گروه با تیپ شخصیت نوع A و B وجود دارد (جدول 1).
جدول2 بیانگر همبستگی متغیرهای اضطراب، تیپ‌های شخصیت با اعتیاد به اینترنت است.
جدول2: همبستگی متغیرهای اعتیاد به اینترنت، اضطراب و نمره‌های تیپ شخصیت
|
متغیر |
اعتیاد به اینترنت |
اضطراب |
نمره‌های مربوط به تیپ شخصیت |
|
اعتیاد به اینترنت |
1 |
|
|
|
اضطراب معنی‌داری |
42/0 0001/0 |
1 |
|
|
نمره‌های مربوط به تیپ شخصیت معنی‌داری |
180/0 001/0 |
45/0 0001/0 |
1 |
از آنجایی که تمامی متغیرهای پیش‌بین با متغیر ملاک ارتباط دارد، لذا برای تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه شماره دو پژوهش، مبنی بر بررسی توان پیشبینی اعتیاد به اینترنت از طریق متغیرهای پیشبینی کننده در تعامل با جنسیت از آزمون رگرسیون چند متغیره با روش همزمان استفاده شد (جدول3). برای این منظور، نمره‌های حاصل از آزمون‌های اضطراب و نمره‌های حاصل از آزمون تیپ‌های شخصیت دانشجویان به عنوان متغیر پیش‌بین و نمره‌های اعتیاد به اینترنت به عنوان متغیر ملاک نظر گرفته شد و این تحلیل در کل دانشجویان و به تفکیک جنسیت اجرا گردید.
جدول 3 ـ جدول رگرسیون اعتیاد به اینترنت از روی مؤلفه‌های پیش‌بین با روش همزمان برای کل دانشجویان
|
متغیر پیشبینی |
B |
SE |
Beta |
T |
P |
R |
R² |
|
تیپ شخصیت اضطراب |
11/- 68/0 |
45/ 090/0 |
01/- 428/0 |
58/2 60/7 |
79/ 0001/0 |
42/0 |
17/0 |
با توجه به نتایج جدول 3 ضریب همبستگی چندگانه نمونه برابر با 42/0 (422/0=R) نشان می‌دهد که تقریباً 18 درصد (178/0= R²) از واریانس اعتیاد به اینترنت با ترکیب خطی متغیرهای پیش‌بین توضیح داده می‌شود.
بر اساس جدول 3 می‌توان نتیجه گرفت که اضطراب قویترین پیشبینی کننده اعتیاد به اینترنت در گروه نمونه، صرف نظر از جنسیت است. ولی تیپ شخصیت در پیشبینی اعتیاد به اینترنت معنادار نیست (797/0= P). تبیین 18 درصد واریانس اعتیاد به اینترنت توسط اضطراب و نمره‌های حاصل از آزمون تیپ شخصیت نوع A و B نشان دهنده آن است که عوامل دیگری نیز در پیشبینی اعتیاد به اینترنت نقش دارند که دراین مطالعه بررسی نشده است. بار دیگر رگرسیون چند متغیری با تفکیک جنسیت محاسبه گردید (جدول4)
جدول 4: تحلیل رگرسیون برای متغیرهای پیشبینی کننده اعتیاد به اینترنت در تعامل با جنسیت
|
گروه |
B |
Beta |
T |
P |
R |
R² |
||||
|
شخصیت A وB |
اضطراب |
شخصیت A و B
|
اضطراب |
شخصیت A و B |
اضطراب |
شخصیت A و B |
اضطراب |
|||
|
دختر پسر |
20/ 86/- |
34/ 90/ |
03/ 10/0- |
23/ 61/ |
35/ 41/1- |
69/2 65/8 |
72/ 15/ |
008/ 0001/ |
24/ 57/ |
06/ 33/ |
جدول 4 نشان می‌دهد در گروه نمونه به تفکیک جنسیت، از بین متغیرهای پیش گفته، اضطراب بیشترین وزن را در معادله پیشبینی اعتیاد به اینترنت دارا است، ولی تیپ شخصیت در پیشبینی اعتیاد به اینترنت اعم از دختر و پسر معنادار نیست. معناداری پیشبینی اعتیاد به اینترنت از طریق اضطراب در پسرها قویتر است (0001/0p<).
جهت آزمون فرضیه سوم پژوهش مبنی بر مقایسه تفاوت میانگین نمره‌های اعتیاد به اینترنت آزمودنی‌های دختر و پسر از آزمون t مستقل استفاده شد. یافته‌های حاصل از آزمون t مستقل(411/77=t و 328=df ) نشان داد که تفاوت معناداری (005/0≥p) بین میانگین‌های نمره‌های اعتیاد به اینترنت دو گروه دانشجویان دختر و پسر وجود دارد.
برای آزمون فرضیه چهارم پژوهش مبنی بر مقایسه تفاوت میانگین نمرات اعتیاد به اینترنت آزمودنی‌ها در دانشگاه‌های مختلف از آزمون تحلیل واریانس یکراهه استفاده شد (جدول6).
داده‌های توصیفی مربوط به نمره‌های اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه‌های مختلف شهرستان ارومیه در جدول 5 آمده است.
جدول5: داده‌های توصیفی نمره‌های اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه‌های مختلف شهرستان ارومیه
|
دانشگاه |
N |
M |
SD |
|
صنعتی |
46 |
65/67 |
32/19 |
|
غیرانتفاعی |
42 |
76/47 |
38/29 |
|
دولتی |
50 |
82/16 |
18/14 |
|
علمی کاربردی |
55 |
47/40 |
35/29 |
|
نیمه حضوری |
48 |
67/32 |
14/18 |
|
تربیت معلم |
36 |
64/23 |
59/15 |
|
آزاد |
53 |
87/63 |
27/28 |
|
مجموع |
330 |
39/42 |
13/29 |
همان‌گونه که مشاهده می‌شود، بیشترین میانگین نمره‌های معتاد به اینترنت مربوط به دانشگاه صنعتی (65/67=x ) و کمترین میانگین مربوط به دانشگاه دولتی (82/16= x) است (جدول 5 و نمودار1).
نمودار1: مقایسه میزان اعتیاد به اینترنت در دانشگاه‌های مختلف شهرستان ارومیه
جدول6: مقایسه میانگین‌های نمره‌های اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه‌های مختلف شهرستان ارومیه
|
|
SS |
df |
MS |
F |
P |
|
بین گروهی |
38/105106 |
6 |
73/17517 |
49/32 |
005/0 |
|
درون گروهی |
19/174140 |
323 |
13/539 |
||
|
کل |
57/279246 |
329 |
|
|
|
نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یکراهه (آنوا) (492/32= (323 و 6) (F نشان داد که تفاوت معناداری (005/0P<) ازلحاظ میزان اعتیاد به اینترنت در دانشگاه‌های متفاوت شهرستان ارومیه وجود دارد.
یافته‌های جانبی حاصل از تحلیل واریانس مطالعه حاضر نشان داد که تفاوت معناداری از نظر میزان اضطراب در چهار گروه مورد مطالعه وجود دارد و نیز آزمون شفه نشان داد که میزان اضطراب در گروه معتاد به اینترنت به طور معناداری از سه گروه دیگر بیشتر است (005/0p<).
بحث و نتیجه‌گیری
با توجه به آنچه که در مورد اعتیاد به اینترنت ارائه شد، می‌توان چنین نتیجه گرفت که علی‌رغم تاریخچه بسیار کوتاه این میدان پژوهشی، این اختلال فضای جدیدی را برای انجام تحقیقات ایجاد کرده و ما هم اکنون صاحب اطلاعات وسیع در زمینه عوامل زمینه‌ساز این اختلال هستیم و هر چه مباحث نظری را بیشتر با مطالعات تجربی و دقیق همراه کنیم، به نتایج کارآمدتری نیز دست می‌یابیم.
همان‌گونه که قبلاً نیز گفته شد، هدف کلی این پژوهش مطالعه اعتیاد به اینترنت در تیپ‌های شخصیتی نوع A و B است. همچنین، بررسی رابطه اضطراب و تیپ‌های شخصیتی نوع A و B با اعتیاد به اینترنت و تعیین توان پیش بین این دو متغیر در تعامل با متغیر جنسیت به منظور پیشبینی میزان اعتیاد به اینترنت دانشجویان از اهداف دیگر مطالعه حاضر است.
مقایسه نمره‌های اعتیاد به اینترنت در دو تیپ شخصیت نوع A و B مشخص کرد که افراد دارای تیپ شخصیتی نوع A بیشتر از تیپ شخصیت نوع B به اینترنت معتاد می‌شوند (0005/0= p). یافته حاضر همسو با یافته‌های گریفیتز و دانکاستر (1995) و هامبرگر و آرتزی (2000)، آمیل و سارجنت (2004)، کو، ین، چن و همکاران (2006)، ینگ و ونبین (2011) نتیجه می‌گیرد که برخی از ویژگی‌های شخصیتی آمادگی بیشتری برای وابسته شدن به اینترنت دارند. برخی افراد در راستای تحقق نیازهای روانی برآورده نشده ممکن است به اینترنت پناه برند و در یک محیط مجازی با پرسه زدن در سایت‌های مختلف از روبه‌رو شدن با مشکلات اجتناب کنند. معتادان اینترنت ترجیح می‌دهند با تشکیل گروه‌ها و برقرار کردن ارتباطات تنگاتنگ با یکدیگر، به نوعی خلأهای روحی خود را برطرف کنند. بنابراین، قدرت و جذابیت برخط بودن برای آنها افزایش می‌یابد.
گریفیتز و دانکاستر (1995) در رابطه با بازی‌های رایانه‌ای گزارش کردند که افراد دارای تیپ شخصیتی A سطح برانگیختگی بیشتری در مقایسه با تیپ B از خود آشکار می‌سازند، که این موضوع شاید سبب می‌شود افراد تیپ A آمادگی بیشتری برای اعتیاد به بازی‌های رایانه‌ای داشته باشند، در مورد زن‌ها روان رنجورخویی با استفاده از اینترنت به طور مثبت رابطه دارد و در مورد مردها بین برون‌گرایی و استفاده از اینترنت رابطه مثبت وجود دارد (هامبرگر و آرتزی، 2000).
با این که نمره اعتیاد به اینترنت در آزمودنی‌های دارای تیپ شخصیتی A به‌طور معنی داری بیشتر بود، ولی یافته‌های حاصل از از رگرسیون چند متغیری (جدول 5) روشن ساخت که تیپ شخصیت صرف نظر از جنسیت (015/0-= Beta ) و نیز در تعامل با متغیر جنسیت (030/0= Beta برای دختران و 101/-0= Beta برای پسران) در مقایسه با سایر متغیرهای پژوهش، از جمله اضطراب پیشبینی کننده معناداری برای اعتیاد به اینترنت نیست. همچنین، نتیجه حاصل از رگرسیون چند متغیری (جدول 5) روشن ساخت که اضطراب صرف نظر از جنسیت (428/0= (Beta و نیز در تعامل با متغیر جنسیت در مورد دانشجویان پسر(905/0= Beta) و دانشجویان دختر(347/0= Beta) پیشبینی کننده معناداری برای اعتیاد به اینترنت است. این یافته با با یافته‌های آکینی و اسکندر (2011) و جلالی نژاد، قاسم پور و همکاران (2012) همسوست. در تبیین این یافته می‌توان گفت، افراد مضطرب وقتی در اینترنت به جستجو می‌پردازند، به طور موقت از افکار اضطراب آمیز فاصله می‌گیرند، و به محیط امنی که در آن می‌توانند هویت خود را پنهان کنند، روی می‌آوردند، که این خود موجب کاهش اضطراب می‌شود و این آرامش موقت تمایل فرد را برای استفاده از اینترنت افزایش می‌دهد و در نتیجه موجب وابستگی مغز به اینترنت شود.
در ارتباط با فرضیه دیگر پژوهش مبنی بر اینکه تفاوت معناداری بین میانگین نمره‌های اعتیاد به اینترنت دانشجویان دختر و پسر وجود دارد، داده‌های تحقیق و نتایج حاصل از آزمون تی (411/77t= و 328=df) روشن ساخت که از نظر اعتیاد به اینترنت بین دختران و پسران تفاوت معناداری وجود دارد. این یافته با مطالعات هیلز و آرگیل (2003)، یانگ و تونگ (2004)، باستانی (1386)، کندی و همکاران (2003) و جلالی پور و همکاران (2012) که میزان اعتیاد به اینترنت را در مردان بیشتر از زنان گزارش کرده اند، همسوست و با یافته‌های ویزشفز (1384)، کورکماز، شاهین و همکاران (2011) و داوود آبادی (1384) ناهمسوست. جنسیت یکی از عواملی است که نوع کاربری و میزان اعتیاد به اینترنت را تحت تاثیر قرار می‌دهد. شاید این به علت تفاوت‌های موجود در مغز زنانه و مردانه باشد که مغز زنان در رویا رویی با مشکلات به ارتباط و گروه‌های دوستی حمایتی نیاز دارد، ولی مردان هنگام اضطراب و ناراحتی به خلوت خود پناه می‌برند (برزنداین، 1390).
همچنین مطالعه تاثیر نوع دانشگاه (دولتی، آزاد، غیر انتفاعی، نیمه حضوری، تربیت معلم) بر اعتیاد به اینترنت دانشجویان از اهداف دیگر پژوهش بود. یافته‌های حاصل از آنوا (492/32= (323 و 6) (F و آزمون تعقیبی شفه نشان داد که تفاوت معناداری بین میانگین نمره‌های اعتیاد به اینترنت در دانشجویان دانشگاه‌های مختلف شهرستان ارومیه وجود دارد و دانشجویان دانشگاه صنعتی ارومیه (65/67=(x و دانشگاه آزاد (87/63= (x بیشترین و دانشگاه سراسری (82/16=x) کمترین تعداد دانشجوی معتاد به اینترنت را داشتند. میزان اعتیاد شدید در دانشجویان رشته‌های فنی و علوم بیش از دانشجویان علوم انسانی بود.
در مورد محدودیت‌های این مطالعه می‌توان گفت که مطالعه مربوط به تیپ شخصیت نوع A ,B و نوع دانشگاه دانشجویان با اعتیاد به اینترنت برای نخستین بار در ایران انجام گرفت. لذا در این زمینه، پژوهشی برای مقایسه نتایج وجود نداشت. عدم کنترل متغیرهایی مانند شرایط اقتصادی و اجتماعی کاربران از محدودیت‌های دیگر مطالعه حاضر است.
علی‌رغم محدودیت‌های ذکر شده، با عنایت به نتایج تحقیق، پیشنهاد می‌شود که پژوهش‌هایی در مورد ارتباط اعتیاد اینترنتی با متغیرهای دیگر، از جمله اختلالات شخصیت، وضعیت اجتماعی و اقتصادی، خودپنداره و احساس تنهایی صورت گیرد. با توجه به نتایج این مطالعه، جای آن دارد به پدیده اعتیاد اینترنتی به عنوان یک مشکل روانی که اغلب گریبانگیر نسل جوان و آینده‌ساز جامعه است، توجه جدی مبذول گردد و به افراد مضطرب و همچنین، افراد تیپ شخصیت نوع A این آگاهی داده شود تا در استفاده از اینترنت محتاط باشند، زیرا این افراد بیشتر از دیگران در معرض تأثیرات سوء اعتیاد به اینترنت هستند و همچنین، می‌توان به خانواده چنین افرادی در مورد نشانه‌ها و علایم اختلال اعتیاد به اینترنت، آگاهی‌های لازم را ارائه کرد.
[1] . Berner
[2] . Nie & Erbring
[3] . Amiel & Sargent
[4] . Kimm
[5] . Young
[6] . Lacovelli & Valenti
[7] . David
[8] . Barak & King
[9] . Tong
[10] . Carmona
[11] . Zhou etal
[12] . Pervin
[13] . Hamburger & Artzi
[14] . Grriffiths & Doncaster
[15] . Ko etal
[16] . Ying & Wenbin
[17] . Yellowlees & Marks
[18] . Fu
[19] . Akini, İskender
[20] . Korkmaz etal
[21] . Kennedy etal
[22] . Young Internet Addiction Test (IAT)
)