Document Type : Original Article
Authors
1 Lecturer of Optometry,, Shahid Beheshti University of Medical Sciences,Tehran, Iran
2 Associate Professor of Linguistics, Payame Noor University, Tehran, Iran H. Zare
3 Associate Professor of Psychology, Payame Noor University, Tehran, Iran
4 Professor of Psychology, Payame Noor University,Tehran, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
امروزه در محیطهای آموزشی، به ویژه آموزش ازراه دور، استفاده از کتابهای الکترونیکی بسیار متداول است. منابع الکترونیکی به مفهوم عام و گسترده از دهه 1990 پا به عرصه وجود نهاده و با سرعت چشمگیری در حال رشد است. استفاده از این منابع به علت سهولت در دسترسی و مقرون به صرفه بودن ، به سرعت در حال افزایش است (نادری، شعبانی، عابدی 1389: 61). کسب اطلاعات از صفحه نمایشگر رایانه فرآیندی عادی در زندگی دانشجویان بهشمار میرود و بسیاری از آنان نیاز دارند که با این ابزار بهطور کارآمدی تعامل برقرار نمایند. بنابراین، طراحی مناسب صفحه رابط کاربر[1] از اهمیت ویژهای برخوردار است.
یادگیری انسان، در رویکرد[2] پردازش اطلاعات (الگوی خبرپردازی)،[3] یک فعالیت مستمر پردازش اطلاعات است که انسانها توسط آن دانش را کسب، ذخیره و یادآوری میکنند. در این الگو، اطلاعات به ترتیب از سه مخزن حافظه حسی[4]، حافظه کوتاهمدت[5] و حافظه درازمدت[6] عبور میکنند. در صورت لزوم، اطلاعات موجود در حافظه بلندمدت به حافظه کوتاهمدت بازگشت نموده، شخص براساس آن پاسخ میدهد. این رویکرد ساختاری حافظه به رویکرد چند مخزنی اتکینسون و شیفرین[7] شهرت دارد (آیزنک و کین[8] 2000). از سوی دیگر، دیدگاه دیگری بهنام دیدگاه فرآیندی یا پردازشی حافظه وجود دارد که بر سطوح پردازش در آن تأکید میشود. در این نگرش، سطوح اولیه حافظه با مشخصات حسی و فیزیکی و بازشناسی طرح[9] و سطوح عمیقتر آن با معنا و پردازشهای بسط یافتهتر سر و کار دارد. در مدل قدیمی پردازش اطلاعات،که توسط کریک و لاک هارت[10] در سال 1972 ارائه شد، پردازش اطلاعات یک طرفه از سطوح ابتدایی حسی شروع شده، به سطوح عمیقتر معنایی خاتمه مییافت. در طی دهه بعد، یافتههای دیگری باعث شکلگیری مدل پیشرفتهتر پردازش اطلاعات شد، که در آن تعامل بین سطوح عمقی و سطحی به صورت موازی، همزمان و حتی همپوشانی مقطعی در نواحی مختلف پیشبینی شده است (آزینک و کین 2000: 168). درصورتیکه طراحیهای رابط کاربر با توجه به تواناییهای شناختی کاربران صورت پذیرد، کاربران قادر به پردازش سریعتر اطلاعات خواهند بود.
وجود اشکال مختلف رسانه، مانند متن، صوت، تصویر ثابت و متحرک، محیطهای یادگیری الکترونیک را غنیتر کردهاند، اما طراحی بسیاری از این رسانهها مبتنی بریافتههای تحقیقاتی نیست و بیشتر بنا به نظر و سلیقه شخصی افراد صورت میپذیرد (نجار[11] 1998). در دهه گذشته در باره اثر رسانههای مختلف بر یادگیری، تحقیقاتی صورت گرفته است (پومالیس-گارسیا و لویی[12] 2006؛ ونگ و همکاران[13]، 2011)، اما پیچیدگی هر یک از این رسانهها پرسشهای فراوانی را درباره طراحی هر یک به جای گذاشته است. به علت وجود متغیرهای فراوان در هر یک از این رسانهها، در این مطالعه فقط به بررسی برخی از متغیرهای متن خواهیم پرداخت. متن[14] متداولترین رسانه در انتقال اطلاعات است و پرداختن به طراحی آن از اهمیت ویژهای برخوردار است. ورنر و بوچر[15] (2007) بر این عقیدهاند که نویسندگان یا طراحان متن با استفاده از قوانین حروف چینی[16] میتوانند خوانایی و قابلیت درک متون را افزایش دهند. در این مطالعه کوشش شده که اثر برخی از متغیرهای حروف چینی بر مطالعه الکترونیکی بررسی شود تا بتوان به طراحی هر چه بهتر آنان پرداخت.
پیشینه: در طراحی متون الکترونیک، انتخاب مناسب فاصله بین خطوط [17] و اندازه حرف و شکل حرف تابعی از ترجیحات و سلیقه تولیدکنندگان یا مصرفکنندگان محتوای درسی است. اگر چه این شاخصها میتواند بر خوانایی[18] یا وضوح [19]متن تأثیرگذار باشد، شواهد متعددی وجود دارد که بیانگر این است که اطلاعات اطراف خطوط میتوانند در پردازش اطلاعات دخالت کنند. برای مثال، مطالعه پلاستک[20] و همکاران (1993) نشان میدهد که در هنگام خواندن، اطلاعات از خط پایینتر از نقطه نگاه، در فرآیند خواندن تداخل ایجاد میکند. در مطالعه خواندن به زبان ژاپنی،که به صورت عمودی صورت میگیرد، شواهد نشان میدهد که میدان بینائی مؤثر حداقل تا 6 الی 5 کاراکتر زیر نقطه نگاه ادامه دارد (اوساکا و اودا[21] 1991 به نقل از وان اورچلد و هیلی[22] 2005). محققان مختلفی بر این باورند که با تنظیم فضای درون متن میتوان خواندن را آسانتر نمود (چن و لی[23] 2005 ، چانگ[24] 2004، وان اورچلد و هیلی 2005). این محققان در مطالعات خود نشان دادهاند که افزایش فضای بین خطوط میتواند خوانایی متون را افزایش دهد.
از چالشهایی که برای طراحان متون بر خط وجود دارد، گنجاندن حجم زیادی از اطلاعات در صفحه نمایشگر است. استفاده از کلید پیمایش[25]در متون، مشکلات صفحات طولانی را تا اندازهای پوشش داده است، اما پیمایش[26] طولانی متن ممکن است بر سرعت خواندن و درک اطلاعات اثر مخرب داشته باشد. استفاده از فونت کوچکتر میتواند حجم متن را تا اندازهای کاهشدهد. تحقیقات پیشین نشان دادهاند که کاربران معمولاً اندازههای بزرگتر فونت را به اندازههای کوچکتر آن ترجیح میدهند (برنارد و همکاران[27]،2002 ، چن و چین[28] 2005)، اما نقش اندازه فونت بر یادگیری کاملاً مشخص نیست. گروهی از محققان پیشنهاد کردهاند که کوچکی فونت در صفحه نمایشهای بزرگ نقش مخربی بر بازیابی اطلاعات دارد (چن و لی[29] 2005)، اما مطالعاتی نیز وجود دارند که کوچکی فونت در آنها اثری بر یادگیری نگذاشته است (برنارد، شاپارو، میلز و هالکامب 2002 و چن و چین، 2005).
یک تمایز اصلی که بین شکل حروف وجود دارد، دندانهدار[30] بودن یا نبودن[31] آنان است. حروف دندانهدار دارای تقاطعهای شکستهاند[32] و این شکستگیها در نمای اصلی حرف ظاهر میشود. این شکستگیها ممکن است جنبه تزیینی یا خوانایی داشته باشند. گروهی از محققان بر این عقیدهاند که حروف دندانهدار از خوانایی بیشتری برخوردارند (برنارد، شاپارو، میلز و هالکامب 2003، آردیتی و چو[33] 2005). دو دلیل برای خوانایی بیشتر حروف دندانهدار بیان شده است: اول با ایجاد پیچیدگی در رمز فضایی حرف تشخیص حروف آسانتر میشود و دوم اینکه دندانهها قابلیت رؤیت بهتر انتهای شکستها را فراهم میکنند (آردیتی و چو، 2005).
در مطالعهای که توسط گسر و همکاران،[34] (2005) صورت گرفته، اثر چهار فونت کوریر[35] (دندانهدار)، هلوتیکا[36] (بدون دندانه)، پلاتینو[37] (دندانهدار)، موناکو[38] (بدون دندانه) در اندازه 12، بر یادآوری اطلاعات بررسی شد. درآن مطالعه فونتهای داندانهدار بهتر یادآوری شدند. در مطالعه دیگری، برنارد و شاپارو، میلز و هالکامب (2003) فونتهای تایمز نیورومن (دندانهدار) و اریال (بدون دندانه)، در اندازههای 10 و 12 با فرمتهای ماترکیس نقطهای و آنتی آلیاز، بررسی کردند که فوت اریال آنتی آلیاز 10 کندتر از بقیه فونتها خوانده شد.
از میان فونتهای فارسی رایج در صفحات بر خط میتوان به فونتهای تاهوما[39] و تایمز نیورومن[40] اشاره نمود که هریک دارای زیر مجموعه فارسی است. کاربران فارسی زبان در محیطهای بر خط فونت تاهومای فارسی را ترجیح میدهند. تحقیقات نشان میدهد که تاهومای فارسی بیشتر در وبلاگ های فارسی استفاده میشود و تایمز نیورومن فونت پیشفرض[41] ویندوز است که اکثراً توسط کاربران مبتدی مورد استفاده قرار میگیرد (خسروی و کبیر[42] 2010). متداولترین اندازه فونت در متون بر خط حدوداً 11 است (به نقل از برنارد و همکاران، 2003).
در ادبیات تحقیق دیده شده است که دو کلمه وضوح و خوانایی به صورت جایگزین به کار برده میشوند. شاخص وضوح یا خوانایی تعیینکننده این است که یک خواننده به چه خوبی حروف یا کلمات را تشخیص میدهد و یا با چه سرعتی آنها را میخواند. برخی از روشهای اندازهگیری خوانایی عبارتند از: 1- استفاده از روش آستانه اندازه حروف برای تشخیص حروف، که در این روش حروف با آستانه تشخیص پایینتر از خوانانی بالاتری برخوردارند؛ 2- استفاده از روش نمایش دیداری متوالی سریع[43] که در آن کلمات یا جملات به صورت تک کلمه ای و متوالی در مرکز صفحه نمایش ظاهر میشوند و خواننده موظف است با سرعت تمام مطالب را بخواند. در این روش حروف خواناتر سریعتر خوانده میشوند (آردیتی و چو 2005) و 3. سرعت خواندن متون و تشخیص غلطهای تایپی موجود در متن، که در آن خواننده موظف است غلطهای املایی متنی را که میخواند، تشخیصدهد. در این روش متونی که غلطهای آن بهتر تشخیص داده شده، و سریعتر خوانده شوند، خواناترند (برنارد، شاپارو، میلز وهالکامب 2003). در روشهای فوق به بعد شناختی که زیربنای فرآیند عادی خواندن است، پرداخته نشده است و خوانایی در محیطهای آزمایشی بررسی شده است که با شرایط طبیعی خواندن کاملاً متفاوت است.
از آنجا که در موقعیتهای طبیعی، به خصوص در محیطهای آموزشی، بعد شناختی خواندن از اهمیت ویژهای برخوردار است، مناسبتر است که نقش حروفچینی در سطوحی از پردازش اطلاعات بررسی شود. یادآوری و درک، دو سطح از سطوح پردازشی هستند که معمولاً مورد توجه محققان بودهاند(گاسر، بوک، هافرمن، و تن 2005؛ فریدمن[44] 2006؛ دایسون و هاسل گرو[45]2001 ؛ جولی[46] و مارتینز 2008).
هدف از این مطالعه تعیین نقش برخی از شاخصهای حروف چینی، مانند فاصله بین خطوط، اندازه حروف و شکل حروف در یادآوری محتوی درسی الکترونیک و سرعت خواندن است. پرسشهایی که این تحقیق در صدد پاسخگویی به آنان است، عبارتند از: 1- آیا تغییر دادن فاصله بین خطوط از 1.5 به 2 بر میزان یادآوری محتوای درسی الکترونیک و یا سرعت خواندن محتوای درسی از روی صفحه نمایشگر تأثیری میگذارد؟ 2- آیا تغییر دادن اندازه فونت تاهومای فارسی از 12 به 10 بر میزان یادآوری محتوای درسی الکترونیک و یا سرعت خواندن محتوای درسی از روی صفحه نمایشگر تأثیری میگذارد؟ 3- آیا تغییر شکل حرف تاهومای فارسی به تایمز نیورومن فارسی بر میزان یادآوری محتوای درسی الکترونیک و یا سرعت خواندن محتوای درسی از روی صفحه نمایشگر تأثیری میگذارد؟
روش تحقیق
این مطالعه شامل سه تحقیق آزمایشی است که با طرح پیشآزمون – پسآزمون با گروه گواه طراحی شده است. در این مطالعه 70 نفر از دانشجویان رشته بینایی سنجی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، به منظور کسب نمره اضافی در یکی از دروس خود شرکت کردند. میانگین سن این دانشجویان 5/2 7/20 و از این گروه %43 مرد و %57 زن بودند. حدت بینایی نزدیک دو چشمی کلیه شرکتکنندگان 20/20 بود.
محتوای یادگیری، سه فصل از کتاب الکترونیکی بود که توسط متخصصان محتوایی و آموزشی برای دانشجویان دوره کارشناسی تنظیم شده بود. هر فصل به شش قسمت مستقل محتوایی تحت عنوان شیء محتوایی[47] تقسیم شده بود. هر شیء محتوایی دربرگیرنده یک مفهوم کلی و تعداد حروف در هر شیء محتوایی بین 900-700 کلمه بود. هر شیء محتوایی شامل یک پیشآزمون، اهداف یادگیری، مفاهیم کلیدی، متن اصلی، و یک پسآزمون بود. با توجه به تحقیقات قبلی اندازه خطوط بین 65-45 کاراکتر در نظر گرفته شده بود. دایسون و هاسل گرو ( 2001) در مطالعه خود به این نتیجه رسیدندکه میزان درک مطلب در متونی که خطوط آن به طور متوسط 55 کاراکتر در هر خط است، از متونی که خطوط آن کوتاهتر یا بلندتر است، بیشتر است. تنظیمات دیگر متن عبارتند از: فاصله بین خطوط 5/1، یک خط خالی بین پاراگرافهای اصلی، عنوانها با حروف (ضخیم)[48] و یک اندازه بزرگتر از متن اصلی، تأکیدات کلمات کلیدی در متن با فونت ضخیم، و متن سیاه در پسزمینه متن سفید. هر شیء ابتدا به صورت فایل word آماده شده و سپس به صفحه HTML تبدیل و از طریق نرم افزار نویسا[49] به صورت صفحات کتاب الکترونیک تنظیم شد.
ابزار سنجش یادآوری، آزمونهایی بود که با استفاده از روش cloze تهیه شد و به صورت نسخه چاپی به دانشجویان ارائه شد. هر آزمون شامل متنی به اندازه 200 لغت بود که از متن اصلی هر شئ محتوایی استخراج شده بود. کلمات یا افعال کلیدی این متون حذف و با جای خالی جایگزین شده بودند. به طور متوسط در هر آزمون 22 کلمه با جای خالی جایگزین شده بودند. در پیشآزمون خوانندگان باید جای خالی را با کلمه یا فعلی که بهنظر میرسید مفهوم جمله را تکمیل نماید، پرکنند. در پسآزمون خوانندگان باید جای خالی را با کلمه یا فعلی که در متن اصلی آنرا خوانده بودند، پر میکردند. از آنجاییکه یادآوری اطلاعات تابعی از درک مطلب است، به منظور یادآوری هر چه بیشتر محتوای، اهداف یادگیری در ابتدای هر شئ محتوایی به گونهای نوشته شده بود که هدف از مطالعه درک مطلب محتوای درسی باشد.
در این مطالعه از شش دستگاه رایانه PC مجهز بهwindows XP professional در سایت رایانه دانشکده توانبخشی استفاده شد. هر دستگاه به یک صفحه نمایشگر CRT، 17 اینچ،LG ، Flatron ez T730 BH, RGB متصل بود. تنظیمات همه نمایشگرها عبارت بودند از: Resolution 1024x 768، .75 Hz, 96 dpi
آزمایش 1 .برای تعیین نقش فاصله خط در یادآوری و سرعت خواندن محتوای، یک فصل از کتاب الکترونیکی آموزشی، که شامل 6 شئ محتوایی بود، با دوفاصله بین خطوط 1.5 و 2 مطالعه شد. سه نمایشگر متون را با فاصله خط 1.50و سه نمایشگر دیگر همان متون با فاصله خط2 ارائه دادند. دانشجویان به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شده، در برابر نمایشگرها قرارگرفتند. جمعا ً35 دانشجو مطالب را با فاصله خط 1.50 ، و 35 دانشجو همان مطالب را با متون با فاصله خط 2 مطالعه کردند.
آزمایش 2. برای تعیین نقش اندازه فونت در یادآوری و سرعت خواندن، فصل دیگری از همان کتاب، که شامل 6 شئ محتوایی بود، با دو اندازه مختلف فونت تاهومای[50] فارسی 12و 10 مطالعه شد. سه نمایشگر متون را با فونت تاهومای فارسی12 و سه نمایشگر دیگر متون را با فونت تاهومای فارسی10 ارائه دادند. دانشجویان به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شده، در مقابل نمایشگرها قرارگرفتند. جمعاً 35 دانشجو مطالب را با فونت تاهومای فارسی 12، و34 دانشجو همان مطالب را با فونت تاهومای فارسی10 مطالعه کردند. یک دانشجو به علت بیماری قادر به تکمیل آزمایش نبود.
آزمایش 3. برای تعیین نقش شکل فونت در یادآوری و سرعت خواندن، فصل دیگری، با 6 شئ محتوایی، با دو شکل مختلف فونت، تاهومای فارسی10و تایمز نیورومن فارسی 12، مطالعه شد. فونت تایمز نیورومن فارسی 12 و تاهومای فارسی12 ارتفاع یکسانی ندارند و فونت تاهوما کمی بلندتر است. برای از بردن اثر اندازه فونت تاهومای فارسی 10 و تایمز نیورومن فارسی 12 که ارتفاع یکسانی دارند، انتخاب شدند. سه نمایشگر متون را با فونت تاهومای فارسی10 و سه نمایشگر دیگر همان متون را با فونت تایمز نیورومن فارسی 12 ارائه دادند. دانشجویان به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شده، در مقابل نمایشگرها قرارگرفتند. جمعاً 36 دانشجو مطالب را با فونت تاهومای فارسی 10 ، و34 دانشجو همان مطالب را با فونت تایمز نیورومن فارسی 12 مطالعه کردند. نمونهای از دو فونت مذکور در شکل 1 نمایش داده شده است.
|
یادگیری - فونت تاهومای فارسی 10(بدون دندانه) یادگیری - فونت تایمز نیورومن فارسی 12 (با دندانه) شکل 1- کلمه یادگیری در دو فونت فارسی تاهوما (بدون دندانه) و تایمز نیورومن فارسی (با دندانه) |
در ابتدای هر آزمایش روش انجام کار برای
دانشجویان بدین گونه شرح دادهشد: قبل از شروع مطالعه هر شئ محتوایی دانشجویان باید پیشآزمون مربوطه را تکمیل نموده، سپس شروع به خواندن متن از روی نمایشگر میکردند. زمان شروع و خاتمه خواندن متن از روی نمایشگر ثبت شده و سپس پسآزمون مربوطه تکمیل میشد. به دانشجویان توصیه شد که با سرعت معمول خود و با دقت مطالعه و سعی کنند که امتیازات بالاتری را در آزمونها کسب نمایند.
پس از انجام آزمایشها، امتیاز آزمونها مشخص گردید، بهطوریکه امتیاز کل هر شئ محتوایی با کسر کردن امتیاز پیشآزمون از پسآزمون مربوطه محاسبه شد. زمان خواندن نیز به ثانیه محاسبه گشت. به علت تعداد متفاوت کلمات در هر شئ محتوایی، تعداد لغات در هر محتوا به زمان خواندن تقسیم و سرعت خواندن محاسبه شد. میانگین نمرهها و سرعت خواندن هر دانشجو برای کلیه اشیای محتوایی از راه نرم افزار excel 2007 محاسبه شد. میانگین نمرهها و سرعت خواندن دانشجویانی که محتوای درسی را در دو فاصله خط 1.5 و2 مطالعه کرده بودند، با آزمون t مستقل، در نرم افزار SPSS 17، با یکدیگر مقایسه شدند. این محاسبات در آزمایش 2 برای دانشجویانی که محتوا را با دو اندازه فونت تاهوما 10 و 12 و در آزمایش 3 برای دانشجویانی که محتوا را با دو فونت تاهوما 10 و تایمز نیورومن 12 مطالعه کرده بودند، صورت گرفت.
تحلیل یافتهها
میانگین و انحراف معیار نمرههای آزمونها و سرعت خواندن برای متغیرهای مختلف در سه آزمایش در جدول 1 ذکر شده است.
جدول 1- یافتههای توصیفی نمرههای آزمونها و سرعت خواندن در سه آزمایش
|
|
متغیرها |
میانگین نمرهها آزمونها (در صد) |
انحراف معیار نمرهها آزمونها (در صد) |
میانگین سرعت خواندن (کلمه در ثانیه) |
انحراف معیار سرعت خواندن (کلمه در ثانیه) |
|
آزمایش 1 |
فاصله خط 1.5 |
5/70 |
1/14 |
37/2 |
55/. |
|
|
فاصله خط 2 |
8/71 |
9/11 |
39/2 |
61/0 |
|
آزمایش 2 |
تاهومای فارسی 10 |
6/64 |
8/14 |
25/2 |
49/0 |
|
تاهومای فارسی 12 |
1/63 |
1/13 |
34/2 |
54/0 |
|
|
آزمایش 3 |
تاهومای فارسی |
7/63 |
1/15 |
40 /2 |
43/0 |
|
تایمز نیو رومن فارسی |
8/70 |
7/15 |
53/2 |
78/0 |
نتایج آزمونt مستقل در سه آزمایش در جدول 2 ذکر شده است.
جدول 2- نتایج محاسبات آزمون t مستقل برای میانگین نمرهها و سرعت خواندن در سه آزمایش
|
|
|
نمرههای آزمونها |
سرعت خواندن |
||||
|
|
|
تفاوت میانگین |
میزان t |
سطح معنی داری |
تفاوت میانگین |
میزان t |
سطح معنی داری |
|
آزمایش 1 |
فاصله بین خط 1.5 و 2 |
29/1- |
41/0- |
68/0 |
023/0- |
17/0- |
87/0 |
|
آزمایش 2 |
تاهوما فارسی 12 و10 |
48/1- |
44/0- |
66/0 |
08/0 |
68/0 |
50/0 |
|
آزمایش 3 |
تاهوما فارسی و تایمز نیورومن فارسی |
13/7- |
94/1- |
057/0 |
13/0- |
83/0- |
41/0 |
آزمایش 1- نتایج این آزمایش نشان میدهد که تفاوت معنیداری بین میانگین نمرههای آزمونها برای فاصله خط 1.5 و 2 مشاهده نشد. علاوه بر این، تفاوت معنیداری بین میانگین سرعت خواندن برای فاصله خط 1.5 و 2 مشاهده نشد. ضریب همبستگی پیرسون بین سرعت خواندن و نمرههای آزمونها نیز محاسبه شد( و و ).
آزمایش 2- نتایج این آزمایش نشان میدهد که تفاوت معنیداری بین میانگین نمرههای آزمونها برای فونت تاهومای فارسی 10 و 12 مشاهده نشد. علاوه بر این، تفاوت معنیداری بین میانگین سرعت خواندن فونت تاهومای فارسی 10و 12 مشاهده نشد. ضریب همبستگی پیرسون بین سرعت خواندن و نمرههای آزمونها نیز محاسبه شد( و و ).
آزمایش 3- نتایج این آزمایش نشان میدهد که یادآوری اطلاعات برای فونت تایمز نیورمن فارسی 12 (دندانهدار) بیشتر از تاهومای فارسی 10 (بدون دندانه) است؛ اگر چه این اختلاف از نظر آماری معنیدار نیست (05/0 = و 057/0= P) البته، این مقدار P-value کمی از 05/0 بالاتر است و اگر 10/0= در نظر گرفته شود، این اختلاف معنیدار میشود. میانگین سرعت خواندن بر فونت تایمز نیورومن فارسی 12 (دندانهدار) کمی بیشتر از فونت تاهومای فارسی 10 (بدون دندانه) نیست؛ اگر چه این اختلاف از لحاظ آماری معنیدار نیست. ضریب همبستگی پیرسون بین سرعت خواندن و نمرههای آزمونها نیز محاسبه گردید ( و و ).
بحث و نتیجهگیری
نتایج این تحقیق حاکی از آن است که تغییر فاصله خط از 1.5 به 2 اثری بر یادآوری اطلاعات ندارد. این یافته با یافتههای تحقیق وان اورچلد و هیلی در سال 2005 همخوانی دارد که در آن تغییر فاصله بین خطوط از 1x به 3x اثری بر میزان درک مطلب نگذاشته است، اما باعث افزایش سرعت خواندن شده است. این محققان بر این باورند که متن با فاصله بین خطوط 3x اطلاعات کمتری در میدان بینایی فرد ایجاد کرده و باعث خواندن سریعتر اطلاعات شده است. البته، این تفاوت سرعت در دو مطالعه را میتوان به تفاوت بین متون (چاپی و دیجیتال) نسبت داد. در تحقیق حاضر متن به صورت دیجیتال با امکان پیمایش در اختیار خوانندگان قرار گرفته بود و عمل پیمایش بیشتر برای فاصله خط بیشتر، ممکن است از سرعت خوانندگان کاسته باشد.
در مطالعهای که توسط چانگ[51] )2004( صورت گرفت، نقش فاصله عمودی بین کلمات بر سرعت خواندن بررسی گردید. سرعت خواندن به شیوه نمایش بصری سریع و متوالی کلمات مطالعه شد. کلمات در فواصل عمودی از 0.8x تا 2.0x بررسی شدند. نتایج نشان میدهد که در دید مرکزی سرعت خواندن با افزایش فاصله عمودی از(5 mm) 0.8x تا حدوداً 1.5x(11mm) و 1.2x(8.5mm) افزایش یافت، اما برای فواصل بیشتر 2.0x 13.5mm) ) ثابت ماند. نتایج این تحقیق با یافتههای تحقیق حاضر همخوانی کامل ندارد، زیرا در مطالعه حاضر زمانیکه فاصله خط از 1.5 (7mm) به 2.0 (12mm) افزایش پیدا کرد، هیچ تغییری در سرعت خواندن مشاهده نشد. علل این عدم همخوانی را میتوان به فواصل مختلف بین خطوط در این دو مطالعه و شیوه خواندن و سطح خواندن نسبت داد. در مطالعه حاضر سطح خواندن در سطح متن و به شیوه معمول خواندن با حکات افقی و عمودی چشمها صورت گرفته و هدف خواننده درک مطلب آن بوده است، در حالیکه در مطالعه چانگ سطح خواندن در حد کلمه بوده و به شیوه نمایش بصری سریع و متوالی بوده که در آن حرکت افقی و عمودی خواندن در آن حذف شده است.
علاوه بر این، نتایج این تحقیق حاکی از آن است که کوچکترکردن فونت تاهومای فارسی از 12 به 10 اثری بر یادآوری اطلاعات ندارد. چنین بهنظر میرسد که این تغییر در اندازه فونت اثر درخور توجهی بر مقدار پیمایش متن توسط کاربران نگذاشته و سرعت خواندن هر دو فونت نیز تحتتأثیر این مسافت قرار نگرفته است. این یافته با یافتههای قبلی برنارد و همکاران (2002)، چن و چی (2005) که در آنها کوچکی فونت اثری بر یادگیری نگذاشته است، همخوانی دارد، اما در مطالعاتی هم دیده شده است که افزایش میزان پیمایش در اثر استفاده از فونتهای بزرگتر، اثر منفی بر یادگیری گذاشته است، اما این اثر بیشتر در نمایشگرهای کوچک مشهود بوده است (سانچز و گولسبی[52] 2010؛ سانچز و وایلی [53]2009)
نتایج این تحقیق نشان میدهد که بازیابی اطلاعات برای فونت تایمز نیورومن فارسی 12 (دندانه دار) بهتر از تاهومای فارسی 10 (بدون دندانه) است؛ اگرچه این اختلاف از نظر آماری معنیدار نیست (05/0 = و 057/0= P). البته، مقدار P-valueبهدست آمده کمی از 05/0 بالاتر است و اگر 10/0= در نظر گرفتهشود ،این اختلاف معنیدار خواهد شد؛ در این صورت نمیتوان نقش شکل حرف را در یادآوری اطلاعات کاملاً رد نمود. بنابراین، بهنظر میرسد که رمزگردانی و رمزگشایی این فونت دندانهدار فارسی بهتر از فونت بدون دندانه ذکر شده صورت گرفته است.
نقش شکل حرف در فرآیند پردازش اطلاعات ممکن است در حافظه حسی بینایی ظاهرشود، زیرا این حافظه نسخه دقیقی از اطلاعات را در خود ذخیره میکند. فعالیتهای عصبی شکل گرفته از شکل حروف با دندانه ممکن است از فعالیتهای عصبی تحریک شده توسط حروف بدون دندانه قویتر بوده، پیام قویتری را به حافظه کوتاه مدت منتقل کرده باشد. البته، مطالعات گستردهتری برای بررسی نقش شکل حرف در عملکرد حافظه حسی بینایی لازم است تا بتوان دقیقتر درباره این فرآیند شناختی قضاوت نمود.
نتایج این تحقیق در مورد شکل فونت با مطالعه مشابهی که توسط گسر و همکاران (2005) صورت گرفته است همخوانی دارد. در آن مطالعه اثر چهار فونت کوریر[54] (دندانهدار)، هلوتیکا[55] (بدون دندانه)، پلاتینو[56] (دندانهدار)، موناکو[57] (بدون دندانه) در اندازه 12، بر یادآوری اطلاعات بررسی شد. درآن مطالعه نیز شرکتکنندگان دانشجویان بودند و متن مورد مطالعه یک صفحه چاپی در مورد بیماری سل بود. در آن مطالعه نیز فونتهای داندانهدار بهتر یادآوری شدند.
یافتههای تحقیق حاضر شواهدی برای تقویت مدل معروف فعالسازی تعاملی[58]، که توسط مک کلیلند و رومل هارت[59] در سال 1981، برای فرایند تشخیص بصری کلمات ارائه شد، فراهم میسازد. در این مدل تشخیص کلمه در سه مرحله صورت میگیرد که به ترتیب از پایین به بالا عبارتند از: سطح مشخصات ظاهری، سطح حروف و سطح کلمه (آزینک و کین 2000: 323). دراین مدل برای تشخیص کلمات، اطلاعات هم از سطح پایین به بالا و هم از بالا به پایین با یکدیگر در تعامل هستند. چنین بهنظر میرسد که در مطالعه کنونی نیز، اطلاعات در مورد ظاهر حروف بر یادآوری کلمات که یک فرآیند از بالا به پایین است، اثر گذاشته است.
علاوه بر این، یافتههای این تحقیق شواهدی برای تقویت مدل جدید پردازش اطلاعات فراهم میسازد. در مدل قدیمی پردازش اطلاعات،که توسط کریک و لاک هارت در سال 1972 ارائه شد، پردازش اطلاعات یک طرفه از سطوح ابتدایی حسی شروع میشد و به سطوح عمیقتر معنایی خاتمه مییافت. در طی دهه بعد، یافتههای دیگری باعث شکلگیری مدل پیشرفته پردازش اطلاعات شد، که در آن تعامل بین سطوح عمقی و سطحی به صورت موازی و همزمان و حتی همپوشانی مقطعی در نواحی مختلف پیشبینی شده است (آزینک و کین 2000: 168). یافتههای مطالعه کنونی نیز شواهدی برای وجود مسیرهای مختلف پردازش سطوح حسی و سطوح معنایی را فراهم میسازد که ممکن است به صورت موازی و تعاملی عمل کرده باشند.
میانگین سرعت خواندن فونت تایمز نیورومن فارسی 12 (دندانهدار) کمی بیشتر از فونت تاهومای فارسی 10 (بدون دندانه) بود؛ اگر چه این اختلاف از لحاظ آماری معنیدار نبود. نتایج فوق نشاندهندة این است که سرعت خواندن کندتر لزوماً به یادآوری بیشتر منجر نمیشود و ممکن است نقش شکل حرف در پردازش بهتر اطلاعات بیشتر باشد. البته، همبستگی ضعیفی که بین یادآوری اطلاعات و سرعت خواندن در سه آزمایش دیده شد، ممکن است اهمیت نقش توجه را در فرآیند خواندن پررنگتر نماید.
در مطالعه دیگری، برنارد و همکاران (2003) فونتهای تایمز نیورومن (دندانهدار) و اریال (بدون دندانه) را در اندازههای 10 و 12 با فرمتهای ماترکیس نقطهای و آنتی آلیاز، بررسی کردند و دریافتند که فونت اریال آنتی آلیاز 10 کندتر از بقیه فونتها خوانده شد. هدف خوانندگان در این تحقیق یافتن غلطهای متن بود. این یافته با یافتههای این تحقیق مطابقت دارد زیرا فونت بدون دندانه در این تحقیق نیز کندتر خوانده شد؛ اگرچه این یافته در این مطالعه از لحاظ آماری معنی دار نبوده است. تبیین این تفاوت را میتوان به اهداف متفاوت خوانندگان در این دو تحقیق نسبت داد.
از ضعفهای این مطالعه میتوان به عدم تفکیکپذیری شرکتکنندگان از لحاظ تفاوتهای فردی، مانند تفاوت در گنجایش حافظه کاری، تفاوت در هوش کلامی، و تفاوت در سرعت خواندن اشاره نمود که بهتر است در مطالعات بعدی به آن توجه شود. از کاربردهای این تحقیق، این است که طراحان، و خوانندگان متون الکترونیک میتوانند فاصله بین خطوط را از 1.5 به 2 تغییر داده، یا اندازه فونت تاهومای فارسی را در محدوده 10 و 12 تغییر دهند و اثر مخربی بر یادآوری محتوای درسی الکترونیک و سرعت خواندن مشاهده نکنند، اما در انتخاب شکل حرف باید دقت بیشتری نمایند، زیرا اثر مخرب فونت بدون دندانه بر یادآوری محتوا در این مطالعه تا اندازهای مشاهده شده است. البته، مطالعات گستردهتری نیاز است که اثر وجود داندانهها را در فونتهای فارسی در یادآوری اطلاعات بررسی کند.
[1] - User Interface
[2]- Approach
[3]-Information Processing
[4]- Sensory Memory
[5]- Short term memory
[6]-long term memory
[7] -Atkinson & Shiffrin
[8] -Eysenck & Keane
[9] - Pattern recognition
[10] -Craik & Lockhart
[11]-Najjar
[12] -Pomales-Garcia & Lui
[13] - Wang etal
[14]- text
[15] - Werner & Bottcher
[16]- typography
[17]- typeface
[18]- readability
[19] - legibility
[20] -Pollastek
[21] -Osaka & Oda
[22] -Van Overchelde & Healy
[23]- Chan & Lee
[24] - Chung
[25] - scroll bar
[26]- scrolling
[27] - Bernard etal
[28] - Chen & Chien
[29] -Chan & Lee
[30] - serif
[31] - sans serif
[32]- strokes
[33] -Arditi & Cho
[34] Gasser etal
[35] - Gourier
[36]- Helvctica
[37]- Platino
[38]- Monaco
[39] -Tahoma
[40]-Times New Roman
[41] - default
[42] -Khosravi & Kabir
[43] - rapid serial visual presentation (RSVP)
[44] -Fiedman
[45] - Dyson & Haselgrove
[46]-Joly & Martins
[47] - content object
[48]- bold
[49]-Nevisa
[50]-Tahoma
[51] - Chung
[52] -Sanchez & Goolsbee
[53]-Wiley
[54] - Gourier
[55]- Helvctica
[56]- Platino
[57] - Monaco
[58] -The Interactive Activation Model
[59] -MacClelland & Rumelhart
)